Sau gần hai năm triển khai, tính đến hết quý 2 năm 2023, Thành phố Hồ Chí Minh mới chỉ di dời được 657 trên tổng số 6.500 căn nhà ven và trên kênh, rạch cần giải toả, đạt tiến độ hơn 10%.

Di dời nhà ven và trên kênh, rạch được xác định là một trong những chương trình hành động và nhiệm vụ quan trọng của Thành phố Hồ Chí Minh, được triển khai từ năm 2016 nhưng đến nay tiến độ giải toả vẫn rất khiêm tốn; nguyên nhân chính là do hạn chế về nguồn vốn và khó khăn trong công tác tái định cư.

Thành phố Hồ Chí Minh đang tích cực tìm giải pháp để đẩy nhanh tiến độ, sớm hoàn thành mục tiêu di dời 6.500 căn nhà ven và trên kênh rạch trên địa bàn sớm nhất vào năm 2025.

Đây là khẳng định của ông Lý Thanh Long, Chánh Văn phòng Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh tại buổi họp cung cấp thông tin về các vấn đề kinh tế-xã hội và công tác phòng, chống dịch trên địa bàn, do Ủy ban nhân dân Thành phố tổ chức chiều ngày 16/11.

Ông Lý Thanh Long cho biết, theo Quyết định 3837/QĐ-UBND ngày 10/11/2021 về kế hoạch chỉnh trang và phát triển đô thị trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2021-2025, Thành phố đặt mục tiêu hoàn thành bồi thường, di dời 6.500 căn nhà trên và ven kênh, rạch với tổng nhu cầu vốn hơn 19.000 tỷ đồng.

Mục tiêu này vừa để giải quyết thoát nước, vừa cải thiện môi trường vừa chỉnh trang đô thị; trong đó, tập trung vào hai nhóm dự án ưu tiên. Nhóm ưu tiên thứ nhất là ba dự án đã xong các bước chuẩn bị đầu tư gồm: dự án nạo vét, cải tạo môi trường, xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm (quận Bình Thạnh, quận Gò Vấp), dự án cải tạo kênh Hy Vọng (quận Tân Bình) và dự án nạo vét, cải tạo rạch Văn Thánh (quận Bình Thạnh). Nhóm ưu tiên thứ hai gồm 14 dự án đã triển khai các bước chuẩn bị đầu tư trong giai đoạn 2016-2020.

Tuy nhiên, sau gần hai năm triển khai, tính đến hết quý 2 năm 2023, Thành phố Hồ Chí Minh mới chỉ di dời được 657 trên tổng số 6.500 căn nhà ven và trên kênh, rạch cần giải toả, đạt tiến độ hơn 10%.

Dự kiến đến hết năm 2025 sẽ bồi thường, di dời được 4.250/6.500 căn, đạt tỷ lệ 65% chỉ tiêu đề ra. Như vậy, mục tiêu di dời 6.500 căn nhà đến năm 2025 theo kế hoạch ban đầu gần như sẽ không thể hoàn thành.

Vấn đề tài chính là trở ngại lớn nhất đối với kế hoạch di dời nhà trên, ven kênh, rạch tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Theo ông Lý Thanh Long, tình hình chung hiện nay cho thấy, mặc dù các dự án di dời nhà trên và ven kênh, rạch để thực hiện chỉnh trang đô thị, kết hợp giải quyết tiêu thoát nước để chống ngập được Sở Xây dựng Thành phố đề xuất thuộc danh mục các dự án trọng điểm, cấp thiết phải đầu tư, nhưng so với các dự án hạ tầng, công ích khác lại không được chọn là dự án cấp bách, ưu tiên hàng đầu.

Thành phố đang hạn chế ưu tiên vốn cho các dự án không có mặt bằng sạch hoặc các dự án có nhiều vướng mắc trong công tác bồi thường, trong khi mà dự án di dời nhà ven kênh có cấu phần vốn bồi thường là chủ yếu nên đa số các dự án này chưa được bố trí vốn hoặc giao nhiệm vụ chuẩn bị đầu tư.

Một khó khăn khác là về chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Ông Lý Thanh Long cho biết, đa số các dự án di dời nhà trên và ven kênh rạch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh đều có pháp lý nhà, đất phức tạp như: nhà không có pháp lý về quyền sử dụng đất, nhà lấn chiếm, 1 phần trên đất, 1 phần trên kênh rạch… dẫn đến việc hiệp thương, bồi thường chậm, làm dự án kéo dài, còn nhiều trường hợp tiếp tục khiếu nại, chưa đồng ý nhận tiền bồi thường và bàn giao mặt bằng cho chủ đầu tư thực hiện dự án theo kế hoạch.

Đối với các dự án sử dụng vốn ngoài ngân sách, từ năm 2020, Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư PPP không còn quy định về hình thức hợp đồng xây dựng-chuyển giao (gọi tắt là Hợp đồng BT); nhà đầu tư sẽ không được thanh toán bằng quỹ đất, mà chỉ có thể khai thác, kinh doanh trên phần diện tích đất sau khi đã di dời nhà trên và ven kênh rạch, nên không hấp dẫn trong việc mời gọi các nhà đầu tư tham gia thực hiện dự án.

Do đó, Quyết định 3837/QĐ-UBND của Thành phố Hồ Chí Minh không đề ra chỉ tiêu hoàn thành bồi thường, di dời của nhóm này mà giao các sở, ngành, quận, huyện tập trung hoàn tất thủ tục điều chỉnh quy hoạch, chuẩn bị các bước để sớm đấu thầu lựa chọn chủ đầu tư sau năm 2025, gồm 7 tuyến kênh rạch (3 tuyến rạch tại Quận 7 và 4 tuyến rạch tại Quận 8) với tổng quy mô di dời dự kiến 9.138 căn nhà.

Trong 4 tuyến rạch tại Quận 8 có dự án bờ nam Kênh Đôi và 3 dự án nhà ở thương mại kết hợp di dời nhà trên và ven kênh, rạch hiện chưa có nhà đầu tư quan tâm.

Xuất phát từ thực tế khó khăn trên, Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh đã có nhiều kiến nghị đến Sở Kế hoạch Đầu tư và Ủy ban nhân dân Thành phố ưu tiên đưa các dự án cải tạo môi trường ven kênh, rạch cần di dời nhà nhưng chưa được bố trí vốn vào kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 để không chỉ thực hiện được mục tiêu của Kế hoạch chỉnh trang và phát triển đô thị giai đoạn 2021-2025, mà còn thực hiện mục tiêu của Kế hoạch chống ngập và xử lý nước thải của thành phố giai đoạn 2020-2030.

Theo chỉ đạo của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, sau khi Quốc hội cho phép Thành phố được sử dụng nguồn vốn dự kiến tăng thêm trong giai đoạn trung hạn 2021-2025, Sở Kế hoạch Đầu tư Thành phố sẽ rà soát, cân đối nguồn vốn đề xuất bố trí kế hoạch vốn đầu tư công cho các dự án di dời nhà trên và ven kênh rạch theo kiến nghị của Sở Xây dựng.

Ngoài ra, Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh cũng kiến nghị Ủy ban nhân dân Thành phố giao Sở Tài nguyên và Môi trường Thành phố cùng Thường trực Ban chỉ đạo bồi thường, hỗ trợ và tái định cư hướng dẫn Ủy ban nhân dân các quận, huyện triển khai thực hiện công tác di dời nhà ven và trên kênh, rạch; đặc biệt là Quận 6 xử lý, giải quyết dứt điểm 88 căn chưa di dời do khiếu nại về chính sách, đơn giá bồi thường của dự án kênh Hàng Bàng (giai đoạn 2).

Về các dự án sử dụng vốn ngoài ngân sách, thời gian qua, Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh đã thành lập các Tổ công tác liên ngành (hoặc tham mưu Ủy ban Nhân dân Thành phố thành lập Tổ công tác) để xử lý toàn diện các công việc liên quan đến các thủ tục thực hiện một số dự án cải tạo ba tuyến rạch trên địa bàn Quận 7 và dự án cải tạo Bờ nam Kênh Đôi (Quận 8).

Trên cơ sở đó, Sở Xây dựng đặt mục tiêu đưa các dự án sử dụng vốn ngoài ngân sách sớm được triển khai thực hiện trong thời gian tới./.