Chất thải chăn nuôi, phụ phẩm nông nghiệp là nguồn tài nguyên quý cần khai thác hiệu quả. Điều này không chỉ tạo nên chuỗi tuần hoàn nâng cao giá trị kinh tế cho nông sản mà còn bảo vệ môi trường.

Ngành chăn nuôi với khối lượng chất thải hàng vài trăm triệu tấn/năm (cả chất thải rắn, chất thải lỏng, chất thải không khí). Do đó, Việt Nam cần làm thế nào để sử dụng cho hợp lý để đảm bảo 3 yếu tố: không gây ô nhiễm môi trường; không để hiệu ứng khí nhà kính; tái sử dụng tham gia vào chuỗi tuần hoàn trong sản xuất nông nghiệp hữu cơ, mang lại hiệu quả kinh tế.

Đây là thông tin được đưa ra tại Diễn đàn “Kinh tế tuần hoàn trong ngành chăn nuôi: Cơ hội và thách thức” do Tổ điều hành Diễn đàn kết nối 970 (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) và Trung tâm Nghiên cứu nông nghiệp quốc tế Australia tại Việt Nam (ACIAR) tổ chức hôm nay 21/3.

Kinh tế tuần hoàn là xu hướng

Tiến sỹ Võ Trọng Thành, đại diện Cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết thời gian qua, ngành chăn nuôi ghi nhận bước tăng trưởng mạnh về đàn vật nuôi và sản lượng vật nuôi. Tính đến thời điểm hiện tại, số lượng đàn lợn đạt hơn 28,8 triệu con, đàn trâu bò đạt hơn 8,9 triệu con, đàn gia cầm đạt 533 triệu con. Sản lượng thịt, trứng, sữa cơ bản đáp ứng nhu cầu tiêu thụ nội địa và xuất khẩu. Giá trị toàn ngành chăn nuôi năm 2022 ước đạt 23,7 tỷ USD.

“Với xu hướng tăng trưởng như hiện nay, số lượng đàn vật nuôi lớn có tác dộng nhất định đối với môi trường. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để chúng ta xử lý vấn đề môi trường trong chăn nuôi,” Tiến sỹ Võ Trọng Thành nói.

Hiện nay, Việt Nam có nhiều quy định, pháp luật, chính sách liên quan đến phát triển chăn nuôi theo mô hình kinh tế tuần hoàn như Luật Bảo vệ môi trường 2020, Luật Chăn nuôi 2018, Luật Trồng trọt 2018… Theo định hướng kinh tế tuần hoàn, chăn nuôi phải gắn với trồng trọt và các ngành khác để hình thành chuỗi kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp.

Theo ông Thành, chất thải chăn nuôi, phụ phẩm nông nghiệp là nguồn tài nguyên quý cần khai thác hiệu quả. Việc xử lý và tái sử dụng chất thải chăn nuôi, phụ phẩm nông nghiệp là trách nhiệm chung của toàn xã hội.

Từ xưa đến nay, kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp ở Việt Nam hiện có 3 mô hình chủ yếu: Mô hình tạo và dùng khí đốt từ chất thải, nước thải trong chăn nuôi, trồng trọt; mô hình tuần hoàn lấy phế phụ phẩm trong nông nghiệp làm chất xúc tác hay tạo ra các sản phẩm có giá trị khác và mô hình tiết chế hoá.

Theo thời gian và sự phát triển của ngành sản xuất nông nghiệp, các mô hình được sử dụng chủ yếu gồm có: Mô hình vườn ao chuồng (VAC); mô hình luân canh lúa-tôm, lúa-cá; sản xuất phân hữu cơ từ khí thải nông nghiệp; sản xuất tổng hợp bò-trùn quế-cỏ/ngô-gia súc, gia cầm-cá; chăn nuôi an toàn sinh học 4F; vòng tuần hoàn xanh trong các trang trại bò sữa; nuôi thủy sản với công nghệ tuần hoàn nước...

Bà Nguyễn Giang Thu, Phó Vụ trưởng vụ Khoa học Công nghệ môi trường (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết thêm thời gian gần đây trên mạng xã hội đã tuyên truyền các ứng dụng trong việc xử lý rác thải sinh hoạt tại các hộ gia đình để vừa bảo vệ môi trường, vừa sử dụng hiệu quả các phụ phẩm, phế phẩm sinh hoạt có thể tái sản xuất cho các lĩnh vực khác. Đây sẽ là xu hướng, mô hình được nhân rộng trong tương lai.

Trong thời gian tới, bà Thu cho rằng cần nâng cao nhận thức, vài trò, hiệu quả của các mô hình; hoàn thiện cơ chế và hình thành các cơ chế thúc đẩy đổi mới sáng tạo, hỗ trợ phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp; phát triển nguồn nhân lực; phát triển thị trường sản phẩm được sản xuất theo hướng kinh tế tuần hoàn; tổ chức triển khai các mô hình hiệu quả…

Điểm nghẽn về chính sách

Những năm qua ngành chăn nuôi phát triển quy mô tổng đàn tạo nên những giá trị lớn về kinh tế. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng kéo theo các hệ lụy về ô nhiễm môi trường, khí thải nhà kính… khi các phụ phẩm trong chăn nuôi chưa được tái sản xuất trong các lĩnh vực khác. Việc gỡ khó trong cơ chế chính sách và lan toả các mô hình hiệu quả đang là giải pháp cấp thiết hiện nay.

Ông Nguyễn Trí Công, Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi tỉnh Đồng Nai cho rằng hiện nay có sự chưa đồng bộ giữa các bộ luật trong việc coi phụ phẩm của ngành này là nguyên liệu của ngành khác, thậm chí Luật Bảo vệ Môi trường có các điều khoản coi phụ phẩm là “rác thải.” Đây là rào cản chính sách đang cần được tháo gỡ.

Theo ông Nguyễn Trí Công, điểm nghẽn hiện nay đối với các đơn vị sản xuất nông nghiệp tuần hoàn chính là việc lấy phụ phẩm của ngành này để làm nguyên liệu cho ngành khác nhưng vướng các quy định của Luật Môi trường, Luật Bảo vệ Môi trường.

Ông dẫn chứng chăn nuôi bò hiện nay đang ở mức tăng trưởng cao nhưng lại không có đồng cỏ do đó dẫn tới nhu cầu tận dụng phụ phẩm của nông nghiệp trồng trọt làm thức ăn cho bò. Tuy nhiên, khi đến thu mua tại các nhà máy chế biến nông sản, mua bã, thân, cành cây… thì việc vận chuyển lại vướng bởi đó được coi là chất thải theo Luật Môi trường.

Chia sẻ góc nhìn về kinh tế tuần hoàn từ những kinh nghiệm thực tiễn, ông Hà Văn Thắng, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp Nông nghiệp Việt Nam cho rằng kinh tế tuần hoàn không phải một mô hình lựa chọn mà là tất yếu. Đặc biệt, mô hình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tuần hoàn không bị trói buộc mà tùy thuộc vào điều kiện thực tế của mỗi tổ chức, nông hộ, ở đây tư duy thiết kế là quan trọng nhất.

“Kinh tế tuần hoàn là nền tảng của phát triển bền vững, nền tảng của kinh tế xanh. Chính vì vậy, chúng ta không nên tách bạch nhiều quá. Việtc trói buộc bởi một khuôn mẫu, tiêu chí, quy định cứng nhắc cho mô hình kinh tế tuần hoàn sẽ là rào cản khiến cho tính lan tỏa hạn chế,” ông Thắng nhận định.

[Đắk Nông: Xử phạt hàng trăm triệu đồng với cơ sở nuôi lợn gây ô nhiễm]

Ông Hà Văn Thắng kiến nghị các cơ quan quản lý Nhà nước nghiên cứu quy định hàng lang pháp lý, khuôn khổ pháp lý để đổi mới sáng tạo thực sự đi vào đời sống xã hội, có cơ chế cho việc thí điểm, thử nghiệm, đánh giá và tổng kết các mô hình đổi mới sáng tạo từ đó lan tỏa mô hình tốt; tiếp tục hỗ trợ phát triển các mô hình cho các trung tâm vùng lõi do các doanh nghiệp dẫn dắt.

Ông Dương Tất Thắng, Cục trưởng Cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) nhìn nhận ngành chăn nuôi đang có những hạn chế nhất định về vấn đề tiêu thụ, kết nối thị trường, dịch bệnh, ảnh hưởng về phát thải, xử lý chất thải chăn nuôi. Chính vì vậy, kinh tế tuần hoàn sẽ là xu thế tất yếu, mang lại những lợi ích thiết thực như nâng cao giá trị, gia tăng sản phẩm nông nghiệp, sẩm phẩm chăn nuôi, kết nối hài hòa lợi ích lâu dài giữa các ngành khác nhau (chăn nuôi, trồng trọt...).

“Nguyên tắc cốt lõi của kinh tế tuần hoàn trong chăn nuôi là giảm chi phí, tiêu thụ nguyên liệu đầu vào, giảm phát thải đầu ra, chế biến và tái sử dụng chất thải chăn nuôi, phụ phẩm nông nghiệp, tạo ra chu trình khép kín giữa các ngành khác nhay như chăn nuôi, trồng trọt, thủy sản, công nghệ chế biến,” ông Dương Tất Thắng cho hay.

Lãnh đạo Cục Chăn nuôi nhấn mạnh trong thời gian tới cần áp dụng khoa học công nghệ trên thế giới, khu vực và sáng kiến từ doanh nghiệp, các nhà khoa học trong nước và nước ngoài để xử lý phụ phẩm chăn nuôi hiệu quả, đảm bảo xử lý được các vấn đề về môi trường./.