Nón ngựa Phú Gia được xem là kiệt tác của nón lá khi gắn liền với hình ảnh uy nghiêm, mạnh mẽ của đội quân Tây Sơn thần tốc; là sản phẩm đặc trưng của văn hóa trang phục, có giá trị mỹ thuật cao.

Ngày 12/9, tại xã Cát Tường, huyện Phù Cát (Bình Định) đã diễn ra Lễ đón Bằng Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia “Nghề chằm nón ngựa Phú Gia,” do Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh phối hợp với Ủy ban Nhân dân huyện Phù Cát tổ chức.

Tại buổi lễ, thừa ủy quyền của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, lãnh đạo Ủy ban Nhân dân tỉnh đã trao Bằng chứng nhận Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia “Nghề chằm nón ngựa Phú Gia” cho Đảng bộ, chính quyền huyện Phù Cát.

Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định Lâm Hải Giang nhấn mạnh sự kiện này vừa là niềm tự hào của Đảng bộ, chính quyền, nhân dân huyện Phù Cát nói riêng và của tỉnh nói chung, vừa là dịp để tôn vinh di sản “Nghề chằm nón ngựa Phú Gia,” tôn vinh cộng đồng dân cư, nhất là các nghệ nhân có công lao to lớn trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản, nâng cao trách nhiệm gìn giữ giữa các thế hệ.

Đây là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia thứ 5 (sau Võ cổ truyền, Hát bội, Bài chòi, Lễ hội Chùa Bà-Cảng thị Nước Mặn) của tỉnh Bình Định được ghi danh. Chính vì thế, tỉnh mong muốn nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ của các cấp, ngành, sự đồng tâm, đồng thuận của cộng đồng để “Nghề chằm nón ngựa Phú Gia” mãi trường tồn, ngày càng lan tỏa trong dòng chảy văn hóa của dân tộc.

“Huyện Phù Cát cần chủ động phối hợp với các ngành liên quan quy hoạch tổng thể, chi tiết làng nghề truyền thống; trong đó, đặc biệt lưu ý đến các thiết kế truyền thống và không gian sử dụng nón ngựa để hình thành các loại hình dịch vụ phục vụ du lịch. Ngoài ra, huyện cần đẩy mạnh việc phát triển làng nghề nón ngựa, kết nối với các tổ chức, công ty lữ hành nhằm phục vụ tốt nhu cầu tham quan, trải nghiệm của du khách trong và ngoài nước cũng như mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm…,” ông Giang đề nghị.

“Nghề chằm nón ngựa Phú Gia” có niên đại trên 200 năm. Toàn xã Cát Tường có khoảng 300 hộ tham gia sản xuất nón ngựa, trong đó có khoảng 260 hộ thuộc thôn Phú Gia.

Nón ngựa Phú Gia được xem là kiệt tác của nón lá khi gắn liền với hình ảnh uy nghiêm, mạnh mẽ của đội quân Tây Sơn thần tốc; là sản phẩm đặc trưng của văn hóa trang phục, có giá trị mỹ thuật cao.

Ngày xưa, loại nón này chỉ dành riêng cho giới có chức sắc và giới thượng lưu, quyền quý trong thời đại phong kiến với mẫu hoa văn “Long, lân, quy, phụng, đám mây, hoa sen…” nhìn cao sang, trang nhã. Khi nhìn vào hoa văn sẽ nhận biết được phẩm hàm của vị quan đang sử dụng nó.

Nón ngựa Phú Gia được làm thủ công, trải qua 10 công đoạn khác nhau từ tạo sườn đến thêu truyền, kết lá… Nón được kết thành 10 lớp với nguyên liệu là lá kè (lá cọ), ống giang (cật), rễ dứa… mọc tự nhiên trong rừng nên rất bền, chắc có thể đạt tuổi thọ 150-200 năm.

Ngoài những chiếc nón ngựa truyền thống, làng nghề Phú Gia còn chế tác ra nhiều loại nón cách tân, một số nguyên liệu cũng được thay đổi cho phù hợp với xu hướng thị trường.

Hiện nay, sản phẩm nón ngựa Phú Gia đã phủ khắp cả nước, làng nghề trở thành “điểm nhấn” du lịch của địa phương.

Làng nghề này cũng đã được Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định công nhận là làng nghề truyền thống, đạt danh hiệu làng nghề tiêu biểu Việt Nam. Mỗi phiên chợ (5 ngày/phiên) có gần 1.000 nón ngựa được xuất bán. Kết quả đó chính là động lực để những nghệ nhân gắn bó, gìn giữ nghề lâu dài./.