Công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam còn nhiều thách thức, trong đó kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn là một trong những rào cản đến các hoạt động phát hiện và điều trị sớm người nhiễm HIV.

Việt Nam đã và đang thực hiện mục tiêu 90-90-90 (90% người có HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình; 90% số người được chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị ARV và 90% số người được điều trị ARV kiểm soát được tải lượng virus ở mức thấp) và chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh HIV/AIDS vào năm 2023.

Ông Võ Hải Sơn - Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) đã có những chia sẻ với báo chí xung quanh vấn đề này.

- Ông đánh giá thế nào về tình hình dịch HIV/AIDS tại Việt Nam hiện nay?

Ông Võ Hải Sơn: Đến nay, tại Việt Nam có 230.344 người nhiễm HIV được phát hiện, trong đó có 175.400 người được điều trị ARV (chiếm 76%), trung bình mỗi năm phát hiện thêm khoảng hơn 10.000 người nhiễm HIV, tập trung chủ yếu ở nhóm nam tình dục đồng giới; vợ/chồng/bạn tình của người nhiễm HIV.

[Hoa Kỳ tiếp tục đồng hành với Việt Nam trong phòng chống HIV]

Công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam còn nhiều thách thức trong đó kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn là một trong những rào cản đến các hoạt động phát hiện và điều trị sớm người nhiễm HIV. Vấn đề duy trì tỷ lệ bệnh nhân điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV), đảm bảo chất lượng điều trị ARV cũng là một thách thức lớn và việc cộng đồng tham gia vào công tác phòng, chống HIV/AIDS là vô cùng quan trọng, không thể thiếu để thực hiện chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh HIV/AIDS.

- Việt Nam là một trong những quốc gia hiếm hoi trên thế giới đã chính thức triển khai Mô hình CAB (Nhóm tư vấn hỗ trợ cộng đồng nâng cao chất lượng dịch vụ phòng chống HIV/AIDS). Ông có thể nói rõ hơn về vai trò của nhóm CAB trong công tác phòng, chống HIV/AIDS?

Ông Võ Hải Sơn: Mô hình nhóm cộng đồng hỗ trợ nâng cao chất lượng dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS tại cơ sở y tế hay còn gọi mà CAB (Community Advisory Board) là một mô hình khá mới ở Việt Nam.

Những thành viên của nhóm CAB là các nhân viên của các nhóm cộng đồng, đóng vai trò trung gian trong việc thu thập, ghi nhận các ý kiến của những người sử dụng dịch vụ điều trị HIV/PrEP, từ đó phản hồi cho những cơ sở y tế hay những người cung cấp dịch vụ, từ kênh thông tin này cơ sở y tế sẽ xem xét điều chỉnh, cải thiện để chất lượng dịch vụ.

Đến nay, đã có 6 tỉnh trong khuôn khổ Dự án Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam (Dự án EPIC) hỗ trợ triển khai nhóm CAB, đang triển khai hỗ trợ tại 41 cơ sở điều trị ARV/PrEP, hỗ trợ tư vấn và chuyển gửi dịch vụ liên quan đến HIV/AIDS cho khoảng hơn 10.000 lượt khách hàng, bước đầu đóng góp trong việc hỗ trợ nâng cao chất lượng dịch vụ điều trị HIV.

- Cục Phòng, chống HIV/AIDS có chiến lược hay kế hoạch như thế nào để mở rộng và duy trì bền vững mô hình CAB tại Việt Nam, thưa ông?

Ông Võ Hải Sơn: Trên cơ sở kinh nghiệm triển khai tại một số quốc gia trên thế giới, căn cứ tình hình thực tế tại Việt Nam, tháng 10/2021, Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã ban hành Quyết định số 237/QĐ-AIDS về việc Hướng dẫn triển khai mô hình nhóm cộng đồng hỗ trợ nâng cao chất lượng dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS tại cơ sở y tế hay còn gọi là CAB. Trên cơ sở hướng dẫn này, các tỉnh/thành phố trên toàn quốc đều có thể áp dụng để triển khai tùy khả năng và tình hình thực tế tại địa phương.

Trong hơn 2 năm qua, từ khi Cục Phòng, chống HIV/AIDS ban hành hướng dẫn triển khai mô hình này, với sự hỗ trợ của Kế hoạch Cứu trợ Khẩn cấp Hoa Kỳ (PEPFAR), đã có 6 tỉnh/thành phố triển khai mô hình này, hỗ trợ tại 41 cơ sở điều trị ARV/PrEP, hỗ trợ tư vấn và chuyển gửi dịch vụ liên quan đến HIV/AIDS cho khoảng hơn 10.000 lượt khách hàng, những kết quả ban đầu tuy khiêm tốn nhưng rất đáng khích lệ, bước đầu đóng góp trong việc hỗ trợ nâng cao chất lượng dịch vụ điều trị HIV tại cơ sở.

Trong thời gian tới, những kinh nghiệm thực tế triển khai hoạt động CAB tại 6 tỉnh sẽ được chia sẻ rộng rãi, từng bước mở rộng tại chính 6 tỉnh đang triển khai hoạt động này, trên cơ sở đó sẽ xây dựng các phương án mở rộng hoạt động này tại một số địa phương có nhu cầu.

- Ông cho biết việc áp dụng các chiến lược của PEPFAR trong việc định hướng hoạt động CAB tại các tỉnh, thành phố?

Ông Võ Hải Sơn: Với chiến lược kiểm soát dịch HIV/AIDS một cách bền vững tiến tới chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 tại Việt Nam, xác định vai trò rất quan trong của cộng đồng trong chiến lược này, tổ chức PEPFAR đã đề xuất và hỗ trợ các sáng kiến để các phát huy được những tiểm năng, thế mạnh của các tổ chức cộng đồng trong công tác phòng chống HIV/AIDS mà mô hình CAB là một điển hình.

Để mô hình CAB cũng như các tổ chức cộng đồng có thể phát huy được tối đa các ưu điểm khi tham gia các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, trong thời gian tới chúng tôi sẽ rà soát, củng cố, bổ sung những chính sách phù hợp ở các cấp độ từ trung ương tới địa phương. Từ đó, các nhóm cộng đồng có những hướng dẫn cụ thể hơn khi tham gia công tác phòng chống HIV/AIDS theo luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật phòng, chống HIV/AIDS do Quốc hội ban hành vào tháng 11/2020.

Cục Phòng, chống HIV/AIDS đang phối hợp với PEPFAR thí điểm triển khai mô hình hợp đồng xã hội đối với các doanh nghiệp xã hội có hoạt động trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, các doanh nghiệp này sẽ thực hiện các hoạt động phòng chống HIV/AIDS theo yêu cầu của địa phương. Đây vừa là cơ hội nhưng cũng vừa là thách thức cho các hoạt động cộng đồng nói chung, các nhóm cộng đồng sẽ cần tổ chức chặt chẽ hơn, hoạt động chuyên nghiệp hơn.

- Việt Nam đang tiến tới chấm dứt dịch HIV/AIDS vào năm 2030, vậy chúng ta đang triển khai những hoạt động gì để đạt được kết quả này?

Ông Võ Hải Sơn: Ngày 14/8/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1246/QĐ-TTg về phê duyệt Chiến lược Quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, trong đó đã nêu cụ thể mục tiêu, chỉ tiêu và 11 giải pháp thực hiện mục tiêu này.

Hiện nay, chúng ta đang triển khai đồng bộ các giải pháp của chiến lược đã đề ra, từ xây dựng các chính sách pháp luật, hướng dẫn chuyên môn kỹ thuật, nâng cao năng lực cho hệ thống, huy động các tổ chức cộng đồng tham gia phòng, chống HIV/AIDS, đến huy động các nguồn lực trong nước và quốc tế.

Các giải pháp chuyên môn tập trung vào các biện pháp truyền thông nâng cao kiến thức HIV/AIDS, tạo cầu cho các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS, giảm kỳ thị phân biệt đối xử, đặc biệt đẩy mạnh các hoạt động chuyên môn để đạt mục tiêu 95-95-95, các chiến lược điều trị là dự phòng, như chẩn đoán và điều trị sớm, các chiến dịch truyền thông không phát hiện bằng không lây nhiễm (K=K) nhằm nâng cao hiệu quả điều trị.

Đặc biệt, các biện pháp dự phòng tiếp tục đẩy mạnh như các chương trình can thiệp giảm hại cho nhóm nguy cơ cao, điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm bằng thuốc (PREP), hoạt động dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Nếu chúng ta làm tốt các hoạt động này trên phạm vi cả nước, chúng ta sẽ đạt được mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.

Xin trân trọng cảm ơn ông!