Theo các chuyên gia, việc xây dựng hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật cho ngành da giày trở thành yếu tố then chốt để kiểm soát nguyên liệu đầu vào và nâng cao chất lượng hàng hóa xuất khẩu lĩnh vực này.

Các Hiệp định thương mại tự do (FTA) đã tạo ra nhiều cơ hội thuận lợi cho ngành da giày Việt Nam mở rộng thị trường xuất khẩu. Tuy vậy, để giải quyết các điểm nghẽn như: tự chủ nguyên liệu, chuyển đổi công nghệ đáp ứng các tiêu chuẩn cao của thị trường… theo các chuyên gia việc xây dựng hệ sinh thái FTA cho ngành da giày là một giải pháp thiết thực nhằm giúp các doanh nghiệp tối ưu hóa lợi ích từ các hiệp định thương mại tự do (FTA), cũng như xuất khẩu bền vững.

Những lực cản với ngành da giày

Trong thời gian qua, ngành da giày đã đóng góp một vai trò quan trọng vào nền kinh tế quốc gia. Ngoài việc tăng tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu, ngành này còn tạo động lực lớn cho tăng trưởng năng lượng và nâng cao thu nhập của người lao động. Các chỉ số sản xuất cho thấy từ khi tham gia vào các hiệp định thương mại, ngành da giày đã có những bước tăng trưởng tích cực.

Tuy nhiên, theo tiến sỹ Lê Huy Khôi, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương, sự tăng trưởng này vẫn chưa bền vững do tác động từ các yếu tố bên ngoài và chu kỳ kinh tế không ổn định.

Dẫn chứng thêm, theo ông, vào năm 2015, tốc độ tăng trưởng sản xuất đạt 17,8%, nhưng đến năm 2020, con số này đã giảm dần. Sau giai đoạn đó, ngành lại phục hồi với tốc độ tăng trưởng tốt vào năm 2021 và 2022. Đến năm 2023, tăng trưởng vẫn chịu ảnh hưởng lớn từ nhiều yếu tố bên ngoài, dẫn đến một sự suy giảm đáng kể.

Một trong những điểm nổi bật là giá trị xuất khẩu của ngành tăng từ 14 tỷ USD lên tới 20 tỷ USD trong một thời gian ngắn. Tuy nhiên, thị trường quốc tế vẫn đối mặt với nhiều rủi ro như biến động lao động và bất ổn từ các sự kiện toàn cầu. Doanh nghiệp trong ngành cần chủ động ứng phó để đảm bảo vị thế cạnh tranh và bền vững hơn trong tương lai.

“Mặc dù Việt Nam là quốc gia xuất khẩu lớn, nhưng vị trí cạnh tranh của ngành da giày chưa thực sự ổn định. Việt Nam hiện xếp hạng khoảng 10-11 trên thế giới về sản xuất các sản phẩm giày dép và phụ kiện liên quan. Tuy nhiên, do chúng ta chủ yếu tham gia vào các khâu gia công, chỉ số cạnh tranh của ngành không đạt mức cao như kỳ vọng,” tiến sỹ Lê Huy Khôi nói.

Giày dép là một trong những mặt hàng truyền thống của Hải Phòng. Thời gian qua, nhìn chung các doanh nghiệp giày dép của thành phố tận dụng khá tốt các FTA Việt Nam đang có.

Thống kê qua công tác cấp chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) ưu đãi tại Sở Công Thương Hải Phòng, trong 8 tháng năm 2024, tổng kim ngạch xuất khẩu mặt hàng giày dép đi các thị trường có FTA của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố và một số tỉnh lân cận tăng 8% so với cùng kỳ.

Một số thị trường có mức tăng trưởng trên 10%, như: châu Âu (13%), Hàn Quốc (13%), CPTPP (15%), Asean (17%), Hongkong (27%). Về tỷ trọng kim ngạch, C/O được cấp vào thị trường Châu Âu chiếm 52,28%, Trung Quốc 11%, Nhật Bản 8,9%, CPTPP 8%.

Có được các kết quả này, Phó Giám đốc Sở Công Thương thành phố Hải Phòng Nguyễn Công Hân cho rằng, hoạt động xuất khẩu giày dép thời gian qua trên địa bàn thành phố đã có có nhiều thuận lợi, trong đó giày dép là mặt hàng truyền thống của Hải Phòng nên tại thành phố đã sớm hình thành nhiều cơ sở sản xuất với quy mô lớn, thu hút được nhiều nhà đầu tư nước ngoài; hình thành một số ít cơ sở phụ trợ cho ngành giày dép như khuôn mẫu, đế, bao bì…

Dù vậy, ông Nguyễn Công Hân cũng nêu ra nhiều thách thức, trong đó là việc doanh nghiệp khó tự chủ trong tìm kiếm nguồn cung nguyên phụ liệu, bị phụ thuộc hoặc bị chỉ định bởi đối tác nhập khẩu. Thậm chí là thiếu thông tin và quy định của nước ngoài trong đó có các yếu tố liên quan đến tận dụng các Hiệp định FTA và khó khăn trong xây dựng thương hiệu.

“Phần lớn vẫn là gia công cho các hãng giày dép nước ngoài, giày dép thương hiệu Việt xuất khẩu còn ít, tỷ lệ nội địa thấp nên có giá trị gia tăng chưa cao,” ông nêu dẫn chứng.

Còn theo bà Nguyễn Thị Ngọc Mai, Trung tâm Thiết kế và Phát triển sản phẩm - Viện Nghiên cứu Da Giày, các doanh nghiệp tư nhân và làng nghề đều mong muốn đưa sản phẩm của họ ra thị trường quốc tế. Tuy nhiên, họ gặp phải rào cản kỹ thuật lớn, từ khâu nguyên liệu đến sản phẩm cuối cùng, khiến nhiều sản phẩm không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.

“Vì vậy, việc xây dựng hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật cho ngành da giày trở thành yếu tố then chốt để kiểm soát nguyên liệu đầu vào và nâng cao chất lượng hàng hóa xuất khẩu,” bà Nguyễn Thị Ngọc Mai nói

Tận dụng các cơ hội từ mở cửa thị trường

Việc xây dựng hệ sinh thái FTA cho ngành da giày là một giải pháp thiết thực nhằm giúp các doanh nghiệp tối ưu hóa lợi ích từ các hiệp định thương mại tự do (FTA). Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu và mang lại lợi ích lớn cho các doanh nghiệp và cơ sở sản xuất khi tham gia vào hệ sinh thái này.

Bà Nguyễn Thị Ngọc Mai, Trung tâm Thiết kế và Phát triển sản phẩm - Viện Nghiên cứu Da Giày cho rằng, việc tham gia hệ sinh thái FTA không chỉ giúp thúc đẩy xuất khẩu da giày mà còn xây dựng văn hóa kết nối và hợp tác, giúp các doanh nghiệp xử lý vướng mắc trong quá trình xuất khẩu, đồng thời, doanh nghiệp còn có cơ hội nhận được hỗ trợ tài chính từ các tổ chức tín dụng khi tham gia vào hệ sinh thái này.

Ngoài ra, hệ sinh thái này cũng giúp phát triển sản xuất nguồn nguyên phụ liệu nội địa hóa, đồng thời cải thiện năng lực sản xuất của doanh nghiệp để đáp ứng các yêu cầu xuất khẩu của các thị trường quốc tế. Việc phát triển hệ sinh thái FTA sẽ đóng góp lớn cho sự phát triển bền vững của ngành da giày Việt Nam.

Tuy vậy, theo ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), để hệ sinh thái này vận hành thì trong cơ cấu tổ chức phải có ban điều hành hoạt động theo hình thức như một công ty độc lập, có Ban giám đốc, có các phòng, ban. Ban điều hành sẽ là "linh hồn" để điều hành, giúp cho các sáng kiến, các kết nối của các chủ thể đi vào cuộc sống.

Muốn có ban điều hành thì phải có nhân sự, văn phòng, trụ sở, có nguồn tài chính để hoạt động. Bên cạnh đó, để hệ sinh thái hoạt động thì các chủ thể phải làm việc với nhau phải tuân thủ quy định luật lệ.

"Ở đây phải có nguyên tắc, "luật chơi" mà ai vi phạm "luật chơi" đấy sẽ bị loại ra ngoài. Nhưng làm thế nào để đảm bảo các chủ thể tuân thủ quy định đấy cũng là một thách thức, quan trọng hơn là làm sao khuyến khích, vận động các doanh nghiệp, các chủ thể tham gia một cách tự nguyện và hiệu quả? Muốn khuyến khích, đầu tiên phải cho họ thấy lợi ích khi tham gia mô hình," ông Ngô Chung Khanh nói.

Làm rõ thêm, tiến sỹ Lê Huy Khôi, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương cho hay Bộ Công Thương đã định hướng xây dựng hệ thống hỗ trợ cho ngành da giày, giúp giải quyết những vướng mắc hiện tại. Các xu hướng phát triển hiện nay, đặc biệt là các yêu cầu từ thị trường nhập khẩu, đòi hỏi việc áp dụng các tiêu chuẩn mới liên quan đến môi trường và lao động. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Gần đây, hệ sinh thái ngành công nghiệp đã được mở rộng với hai yếu tố chính, đó là yếu tố mềm về tổ chức, cơ chế chính sách và yếu tố cứng về phát triển công nghệ. Chính sách mới sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp trong ngành da giày, giúp họ kết nối và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình phát triển.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng đang phối hợp với các viện nghiên cứu để triển khai các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp, tạo điều kiện phát triển bền vững. Các mô hình mới sẽ giúp giảm chi phí sản xuất và nâng cao hiệu quả cho các doanh nghiệp trong ngành.

“Chính phủ đã đồng ý với các đề xuất về việc hỗ trợ chi tiết cho doanh nghiệp, bao gồm cả vai trò của cơ quan quản lý trong việc thúc đẩy phát triển ngành. Đây là một bước tiến quan trọng giúp cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam tận dụng tốt các cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA), từ đó nâng cao giá trị và vị thế của ngành da giày,” ông nói.

Cũng theo chuyên gia này, những thách thức chính trong việc xây dựng hệ sinh thái này bao gồm việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế và đảm bảo tuân thủ các yêu cầu về môi trường, lao động. Tuy nhiên, nếu thành công, hệ sinh thái mới sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam nâng cao hiệu quả, tận dụng tối đa các lợi ích từ FTA và tạo ra nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài của ngành da giày./.