Những mục tiêu điều chỉnh trong Quy hoạch Điện VIII chứng tỏ quyết tâm mạnh mẽ của Việt Nam trong cuộc đua phát triển pin lưu trữ năng lượng, trong đó sản xuất, giao thông là lĩnh vực tiên phong.

Với mục tiêu được đặt ra tại Quy hoạch Phát triển Điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch Điện VIII), Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lớn trong việc phát triển Hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS). Các dự án thí điểm đang được triển khai sẽ là tiền đề để Việt Nam chuẩn bị cho "cuộc đua" phát triển pin lưu trữ năng lượng.

Từ khu công nghiệp đến hạ tầng giao thông Xanh

Quy hoạch Điện VIII đã đặt ra mục tiêu rất rõ ràng. Nếu như trước đây, BESS còn là một khái niệm khá mới mẻ, thì nay đã trở thành một trụ cột quan trọng với mục tiêu công suất đạt từ 10.000-16.300 MW vào năm 2030 và định hướng lên tới 96 GW vào năm 2050.

Để khởi động cho mục tiêu này, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đang xem xét giao cho 5 Tổng công ty Điện lực tiên phong triển khai khoảng 1.200 MW BESS trong giai đoạn đầu. Đây là một bước đi chiến lược, không chỉ nhằm đáp ứng các mục tiêu quy hoạch mà còn để tích lũy kinh nghiệm vận hành, làm chủ công nghệ và tạo tiền đề cho việc nhân rộng trên toàn quốc.

Hiện nay, các dự án thí điểm ban đầu đã bắt đầu mang lại những bằng chứng thực tiễn quý giá. Dự án BESS quy mô 50 MW/50 MWh do EVN Hà Nội triển khai, với sự tài trợ từ Liên minh Năng lượng toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) đã cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc dịch chuyển phụ tải và điều tần, giúp lưới điện ổn định hơn trước sự biến thiên của năng lượng tái tạo. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, hệ thống BESS 5 MW/10MWh đầu tiên trong Khu công nghiệp Tân Phú Trung cũng là một minh chứng cho thấy tiềm năng to lớn của lưu trữ năng lượng phân tán.

Không chỉ dừng lại ở quy mô lưới điện, công nghệ BESS đang lan tỏa mạnh mẽ đến các "bãi thử" quan trọng khác là các khu công nghiệp. Với gần 400 khu công nghiệp trên cả nước, các nhà máy đang phải đối mặt với áp lực kép: Giá điện giờ cao điểm và yêu cầu ngày càng khắt khe về tính bền vững trong chuỗi cung ứng từ các đối tác quốc tế.

Mô hình pin lưu trữ BESS sau công tơ (behind-the-meter), kết hợp với mini-grid và điện mặt trời áp mái, đang nổi lên như một giải pháp tối ưu. "Khu công nghiệp đang trở thành 'bệ phóng' cho tương lai năng lượng sạch của Đông Nam Á," bà Minh Nguyễn, Giám đốc Quốc gia Việt Nam của GEAPP chia sẻ.

Bà Minh Nguyễn cho biết thêm: "Vừa qua, chúng tôi đã tham gia nghiên cứu khả thi tại một nhà máy may ở khu công nghiệp VSIP Hải Phòng. Kết quả cho thấy mô hình này không chỉ cần thiết cho môi trường mà còn mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt, giúp nhà máy có nguồn điện ổn định và chi phí bền vững." Đây dự kiến sẽ là mô hình trọng điểm mà GEAPP đẩy mạnh hỗ trợ trong năm 2026.

Đáng chú ý, khuôn khổ hợp tác của GEAPP còn mở rộng sang một lĩnh vực vô cùng thiết thực giao thông Xanh. Liên minh này đang hợp tác với Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), nhà bán lẻ nhiên liệu lớn nhất cả nước, để thí điểm mô hình điện mặt trời áp mái kết hợp BESS ngay tại các cửa hàng xăng dầu.

Song song đó, một đề xuất đột phá khác là xây dựng các trạm đổi pin cho xe máy điện tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng, dự kiến thí điểm hai dự án đầu tiên tại Hà Nội trong năm 2025. Hợp tác với Selex Motors, hệ thống này sẽ cung cấp mẫu pin tương thích với 70% các loại xe điện trên thị trường, hướng tới đối tượng chính là các tài xế giao hàng (shipper) có quãng đường di chuyển lớn, qua đó góp phần xây dựng hạ tầng thiết yếu cho giao thông điện.

Bứt phá về nguồn vốn và hành lang pháp lý

Mặc dù tiềm năng là rất lớn, các dự án lưu trữ năng lượng vẫn đối mặt với hai rào cản chính là thời gian hoàn vốn dài và rủi ro cao trong giai đoạn đầu. Điều này khiến các nhà đầu tư tư nhân còn e dè. Đây là lúc nguồn vốn hỗn hợp và vốn từ thiện đóng vai trò là "chất xúc tác" then chốt.

Bà Kitty Bu, Phó Chủ tịch phụ trách Đông Nam Á của GEAPP đánh giá: “Việt Nam đã đạt đến điểm bứt phá khi khung chính sách, năng lực kỹ thuật và nhu cầu của doanh nghiệp đang hội tụ. Điều cần thiết hiện nay là nguồn vốn xúc tác để giảm thiểu rủi ro cho những dự án tiên phong và chứng minh các mô hình kinh doanh khả thi.”

Các dự án thí điểm thành công như của EVN Hà Nội sẽ trở thành cơ sở thực tiễn để các ngân hàng trong nước xây dựng quy trình thẩm định và cấp vốn, mở đường cho nguồn tài chính thương mại tham gia vào thị trường.

Về phía cơ quan quản lý, những tín hiệu tích cực cũng đang ngày càng rõ nét. Phát biểu tại Hội nghị Đa bên về Thúc đẩy Lưu trữ Năng lượng diễn ra tại Hà Nội từ ngày 1-3/12, ông Trần Cao Thắng, đại diện Cục Điều tiết Điện lực, Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho biết: “Bộ Công Thương đang triển khai một cách hệ thống để tạo dựng các điều kiện pháp lý cần thiết, giúp lưu trữ năng lượng trở thành một lĩnh vực thực tiễn và thu hút đầu tư.”

Một Thông tư về cơ chế giá dịch vụ điện dự kiến ban hành vào cuối năm 2025 hoặc đầu năm 2026. Văn bản này được kỳ vọng sẽ cung cấp hướng dẫn rõ ràng về giá và các dịch vụ phụ trợ, giúp các nhà đầu tư có cơ sở để đánh giá và đưa ra quyết định.

Nhìn xa hơn, vấn đề quản lý pin sau khi hết vòng đời cũng đã được tính đến. GEAPP đang phối hợp với Bộ Công Thương và EVN nghiên cứu chính sách trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) để đảm bảo pin được thu hồi và xử lý một cách an toàn, bảo vệ môi trường.

Từ những mục tiêu trong Quy hoạch Điện VIII, qua các dự án thí điểm thực tế, đến việc xây dựng một hành lang pháp lý minh bạch và cơ chế vốn mồi hiệu quả, Việt Nam đang chứng tỏ quyết tâm mạnh mẽ trong cuộc đua phát triển pin lưu trữ năng lượng. Đây không chỉ là chìa khóa để tối ưu hóa nguồn năng lượng tái tạo, mà còn là nền tảng vững chắc cho một tương lai kinh tế Xanh và bền vững./.