Phong tục thờ cúng tổ tiên ngày Tết của người Việt là một nghi thức tâm linh, thấm đượm tính nhân văn và đạo lý. Tết là dịp để con cháu mời ông bà tổ tiên về chung vui dịp đầu năm mới.

Tết Nguyên đán mang ý nghĩa thiêng liêng, là dịp để mọi người nhớ về cội nguồn.

Phong tục thờ cúng tổ tiên ngày Tết của người Việt là một nghi thức tâm linh, thấm đượm tính nhân văn và đạo lý. Tết là dịp để chúng ta mời ông bà tổ tiên về chung vui với cháu con dịp đầu năm mới.

Người Việt tin rằng ông bà tổ tiên tuy mất đi nhưng vẫn sinh hoạt như ở dương gian: “trần sao âm vậy”. Linh hồn tổ tiên, ông bà như thần hộ mệnh luôn phù hộ, chở che cho con cháu.

Thờ cúng tổ tiên không chỉ là tín ngưỡng phổ biến của người Kinh - tộc người chiếm đa số trên dải đất hình chữ S - mà nhiều dân tộc như Mường, Thái… cũng lưu giữ phong tục này.

Trải qua nhiều thăng trầm, biến cố của lịch sử, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên vẫn chiếm được vị trí thiêng liêng trong đời sống tinh thần của người Việt.

1. Văn khấn ông Táo lên chầu Trời (ngày 23 tháng chạp)

Theo truyền thống, vào ngày 23 tháng chạp hằng năm, Táo Quân trở về trời để báo cáo với Ngọc Hoàng về những sự kiện trong năm. Do đó, vào ngày 23/12 (Âm lịch) hằng năm, con cháu chuẩn bị cơm tiễn ông Táo về trời, cùng với lễ vật và mâm quả, và bài khấn như sau.

2. Văn khấn lễ bao sái, xin tỉa chân hương trước Tết Nguyên đán

Đợi hương tàn thì bắt đầu dọn dẹp bàn thờ. Khi lau dọn bàn thờ nên dùng nước ấm, rượu hoặc nước gừng để lau chùi đồ thờ cúng.

Trước tiên, hạ các đồ muốn lau dọn xuống (lưu ý: Tuyệt đối không hạ hoặc di chuyển bát hương. Theo dân gian, nếu bát hương bị di chuyển sang hướng xấu, thậm chí có thể gây ra xui xẻo cho gia chủ).

Cần chuẩn bị bàn to và cao, phủ vải hoặc giấy đỏ, hạ đồ thờ cúng (bài vị, di ảnh, bình hoa, chén nước... xuống rồi để ngay ngắn toàn bộ đồ thờ cúng lên bàn). Nếu bàn thờ có đặt chung bài vị gia tiên với các thần thì phải để ra hai chỗ khác nhau. Không lau đồ trực tiếp trên bàn thờ.

Dùng khăn sạch đã ngâm rượu gừng lau toàn bộ các đồ thờ. Sau đó dùng khăn khô lau lại. Lau lần lượt từng món, không để đồ thờ cúng lăn lóc, mà phải xếp ngay ngắn, trang nghiêm.

Sau khi lau bài vị xong mới đến phần dọn bát hương. Khi lau dọn bát hương chỉ nên để lại 3 chân hương. Với những bát hương của người đã mất nhưng chưa qua 3 năm, nếu là đàn ông thì để lại 7, còn đàn bà để lại 9 chân hương. Bát hương quan thần linh tỉa hết, chỉ giữ lại 5 chân nhang.

Sau khi lau dọn, tỉa chân hương xong, gia chủ đặt lại đồ thờ cúng đúng vị trí, thay nước, thay chum gạo muối (nếu có), khấn xin thỉnh các Ngài, ông bà, tổ tiên về.

3. Văn khấn tảo mộ cuối năm

Nét đẹp của Văn hóa người Việt Nam xưa nay không thể thiếu lễ tảo mộ ngày cuối năm. Văn hóa này dường như đã đi sâu vào trái tim của mỗi con người Việt Nam.

Thời gian tảo mộ nằm trong khoảng từ 20 đến 25 tháng chạp cho đến hết năm, tùy theo thời gian và điều kiện cần thiết của mỗi gia đình. Ngoài việc sửa sang dọn dẹp phần mộ của các cụ thì con cháu còn chuẩn bị lễ, thắp nhang để mời các cụ về đón tết cùng con cháu.

4. Văn khấn lễ chạp

Văn khấn này có thể dùng trong ngày lễ tạ mộ ngày 30 Tết, rước vong linh gia tiên về đón năm mới. Nếu như không có điều kiện ra mộ được thì ngày 30, giờ Ngọ bày cỗ lên bàn thờ khấn mời tổ tiên về dự hưởng Tết.

5. Văn khấn Lễ Tất Niên

Thông thường, Lễ Tất niên được diễn ra vào ngày 30 Tết, từ đó có bài cúng lễ tất niên giúp mọi người cầu nguyện những vận may đối với gia đình. Qua đó, cũng không thể quên ơn của các vị Tôn thần, Tổ tiên đã giúp đỡ gia đình trong một năm vừa qua.

6. Văn khấn lễ Giao Thừa tại bàn thờ Phật

7. Văn khấn Giao thừa ngoài trời

Lễ giao thừa, hay còn gọi là lễ trừ Tịch, được cử hành vào thời điểm kết thúc năm cũ chuẩn bị chuyển sang năm mới.

Người xưa tin rằng, mỗi năm có một vị Hành Khiển trông coi việc nhân gian, và mỗi khi năm cũ kết thúc, vị Hành Khiển đó sẽ trở về trời, chuyển giao nhiệm vụ cho một vị thần khác.

Dưới đây là bài khấn giao thừa ngoài trời:

8. Văn khấn giao thừa trong nhà

Văn khấn này được dùng để cúng, khấn trong thời điểm giao thừa. Văn khấn là một hình thức hay nghi lễ trang nghiêm. khi cúng khấn chuẩn bị lễ vật: Ngũ quả, vàng mã, hương hoa, đèn nến, trầu cau, rượu, trà, bánh chưng, bánh kẹo, mâm cỗ mặn hoặc chay đầy đặn. Đây là bài khấn thường dùng trong dịp Tết Nguyên Đán.

9. Văn khấn Tổ tiên Trong ngày Mồng Một Tết

Ngoài việc cúng Thần Linh, thì cúng Tổ tiên trong ngày Mồng Một Tết là vô cùng quan trọng. Trong 3 ngày Tết, mỗi ngày đều cúng Tổ Tiên 1 lần, và ngày mồng 1 là ngày đầu tiên.

Dưới đây là bài khấn Tổ tiên trong ngày mồng một Tết

10. Văn khấn Thần linh trong nhà ngày Mồng Một Tết

Việc cúng Thần Linh trong ngày mồng Một Tết là việc không thể thiếu của mỗi gia đình. Dưới đây là bài cúng thần linh trong ngày Mồng một Tết để thỉnh các vị chư Thần về hưởng Tết cùng gia đình.

11. Văn khấn tạ năm mới

Sau khi đã mời Tổ tiên, ông bà về dự lễ trong 3 ngày Tết, thì đến chiều ngày thứ ba (tức ngày mồng 3 Tết), con cháu thường cáo lễ để đưa tổ tiên về nơi âm cảnh, tục gọi là 'đưa ông bà' và hóa vàng cho Tổ tiên.

Dưới đây là bài khấn tạ năm mới:

12. Văn khấn cúng dâng sao giải hạn (ngày Rằm tháng Giêng)