Thỏa thuận nhằm cắt giảm khí thải nhà kính từ hoạt động vận chuyển tàu biển đang đặt ra bài toán tái cơ cấu, trẻ hóa đội tàu biển nếu các doanh nghiệp không muốn chi phí này "bào mòn" lợi nhuận.

Tổ chức Hàng hải quốc tế (IMO) vừa đạt được thỏa thuận nhằm cắt giảm khí thải nhà kính từ hoạt động vận chuyển tàu biển.

Nếu được thông qua vào tháng 10 tới, các tàu biển sẽ bị tính phí 380 USD, tương đương gần 10 triệu đồng cho mỗi tấn khí CO2 phát thải vượt ngưỡng cho phép. Điều này đang đặt ra bài toán tái cơ cấu, trẻ hóa đội tàu biển nếu các doanh nghiệp không muốn chi phí này "bào mòn" lợi nhuận.

Tính đến nay, tổng số tàu biển, phương tiện đăng ký trong Sổ đăng ký tàu biển quốc gia Việt Nam khoảng 1.500 chiếc, với tổng dung tích khoảng 13 triệu GT. Trong số đó, khoảng 1.000 tàu vận tải với tổng trọng tải khoảng 10,5 triệu DWT và tuổi trung bình là 17,4 tuổi.

Theo Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, tuổi trung bình của đội tàu biển tại Việt Nam đang cao hơn so với toàn cầu. Đa số tàu biển được đóng trước năm 2020 nên thường chưa được trang bị các công nghệ tiết kiệm năng lượng, xử lý khí thải hay thiết kế thân tàu tối ưu nhằm giảm tiêu hao nhiên liệu. Điều này đặt ra thách thức đối với khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn phát thải mới.

Theo thỏa thuận của IMO, các tàu biển sẽ bị tính phí 380 USD, tương đương gần 10 triệu đồng cho mỗi tấn khí CO2 phát thải vượt ngưỡng cho phép. Đồng thời, những tàu vượt ngưỡng phát thải trần cao hơn sẽ phải chịu thêm 100 USD, tương đương hơn 2,5 triệu đồng/tấn.

Nếu được chính thức thông qua vào tháng 10/2025 và có hiệu lực từ năm 2028, đây sẽ là loại thuế carbon toàn cầu đầu tiên áp dụng với ngành vận tải. Và Việt Nam cũng nằm trong những quốc gia bị ảnh hưởng bởi các thỏa thuận của IMO về định giá carbon và tiêu chuẩn phát thải khi là thành viên của tổ chức này.

Tiến sỹ Nguyễn Thị Cẩm Huyền, Trường Đại học Giao thông Vận tải Thành phố Hồ Chí Minh, cho hay: "Việc nhiều tàu vẫn sử dụng động cơ và hệ thống máy móc cũ sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vận tải biển, an toàn hàng hải, môi trường biển và giảm năng lực cạnh tranh của đội tàu biển quốc gia. Hệ thống quản lý vận tải, điều hướng và liên lạc trên tàu nếu không đạt tiêu chuẩn hiện đại, thiếu sự tự động hóa và khả năng kết nối thông tin hiệu quả sẽ làm tăng chi phí vận hành, giảm lợi nhuận cho các doanh nghiệp vận tải biển và giảm khả năng cạnh tranh so với các tàu biển hiện đại của các nước trong khu vực."

Theo ông Trần Văn Quyền, Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Vận tải Container Hải An, hiện nay các tàu đã lắp đặt hệ thống lọc khí thải, đánh bóng vỏ tàu để giảm ma sát, thay thế đèn chiếu sáng bằng LED tiết kiệm điện, hạ vòng tua máy để tiết kiệm nhiên liệu. Tuy nhiên, đây chỉ là những biện pháp ngắn hạn.

Về lâu dài, việc đóng mới tàu thế hệ mới sử dụng công nghệ hiện đại, thân thiện môi trường mới là giải pháp căn cơ. Chi phí đóng tàu mới rất lớn, nhưng nếu so sánh với mức thuế carbon sắp tới và các yêu cầu quốc tế, việc đầu tư là cần thiết.

Trong bối cảnh Việt Nam đang mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế với việc ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do, việc trẻ hóa đội tàu trở thành chiến lược quan trọng và ưu tiên hàng đầu của các công ty vận tải biển.

Việc này không chỉ đáp ứng yêu cầu về giảm phát thải khí nhà kính còn tăng sức cạnh tranh của hàng hóa trong nước, nhất là tại những thị trường đang siết chặt tiêu chuẩn môi trường như châu Âu hay Bắc Mỹ.

Theo Đề án Phát triển đội tàu vận tải biển của Việt Nam của Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng), tăng gấp đôi thị phần vận tải hàng hóa xuất nhập khẩu qua cảng biển Việt Nam bằng đội tàu biển Việt Nam lên 10% vào năm 2026 và đạt 20% vào năm 2030.

Đề án này cũng đề ra những giải pháp hỗ trợ mạnh mẽ các chủ tàu thực hiện chuyển đổi tàu biển hiện có sang tàu biển dùng nhiên liệu sạch theo lộ trình cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP 26 về cắt giảm khí thải nhà kính và phát thải ròng về 0. Theo đó, tiếp tục miễn thuế nhập khẩu và miễn giảm 50% phí trọng tải khi chủ tàu mua và khai thác tàu container từ 1.500 TEUs trở lên hoặc tàu chạy bằng năng lượng sạch như LNG, H2... và các tàu chở LNG đến hết năm 2030.

Trong thỏa thuận của IMO, các khoản thu từ phí phát thải tàu biển sẽ được nộp vào Quỹ Net Zero của tổ chức này và tính đến năm 2030 quỹ này có thể lên tới 40 tỷ USD. Quỹ Net Zero sẽ dành một phần cho việc trợ giá nhiên liệu và công nghệ không phát thải.

Các tàu hoạt động với lượng phát thải bằng không hoặc gần bằng không sẽ nhận được phần thưởng tài chính của quỹ. Ngoài ra, Quỹ Net Zero còn hỗ trợ những sáng kiến đổi mới, nghiên cứu, cơ sở hạ tầng và chuyển đổi ở các nước đang phát triển./.