Việc phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên phụ liệu nhập khẩu có thể gây ảnh hưởng lớn tới tình hình phát triển chung của dệt may, da giày thời gian tới, khi nhiều nhiều quốc gia hướng tới mục tiêu Net Zero.

Mặc dù, kim ngạch xuất khẩu ngành dệt may, da giày chiếm tỷ lệ cao trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu cả nước, nhưng giá trị đóng góp của các doanh nghiệp trong nước vẫn còn hạn chế. Vì vậy, về lâu dài, Việt Nam cần có Trung tâm giao dịch và phát triển cung ứng nguyên, phụ liệu nhằm phát triển bền vững.

Thông tin trên được đưa ra tại Hội nghị giao ban Xúc tiến thương mại với Hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 8/2024 với chủ đề “Trao đổi về Đề án thành lập Trung tâm thương mại quốc tế và phát triển nguyên, phụ liệu ngành thời trang. Vai trò của cơ quan thương vụ Việt Nam ở nước ngoài,” do Bộ Công Thương tổ chức ngày 5/9, tại Hà Nội.

Hóa giải bài toán làm gia công

Theo đại diện Bộ Công Thương, dệt may và da giày là hai ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam với kim ngạch xuất khẩu luôn tăng trưởng qua các năm, mức tăng bình quân trên 10%/năm. Việt Nam là quốc gia xuất khẩu da giày lớn thứ hai và xuất khẩu hàng dệt may lớn thứ ba thế giới.

Trong 6 tháng đầu năm 2024, dù vẫn chịu ảnh hưởng lớn của suy giảm kinh tế toàn cầu, tổng kim ngạch xuất khẩu 2 ngành vẫn đạt gần 30 tỷ USD, chiếm gần 16% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam và tạo ra gần 5 triệu công ăn việc làm, chiếm 22% lao động ngành công nghiệp Việt Nam.

Tuy vậy, theo ông Phạm Tuấn Anh, Phó Cục trưởng Cục công nghiệp (Bộ Công Thương), ngành dệt may-da giày Việt Nam vẫn tập trung ở khâu gia công, tạo giá trị gia tăng thấp. Nguồn nguyên, vật liệu và phụ kiện chủ yếu nhập khẩu từ thị trường ngoài nước (Trung Quốc, Hàn Quốc, các nước ASEAN khác).

Số liệu của Tổng Cục Hải quan cho thấy trong nửa đầu năm 2024, nhập khẩu nguyên phụ liệu nhóm ngành dệt may-da giày sơ bộ đạt 13,42 tỷ USD, tăng khoảng 14% so với cùng kỳ năm 2023, trong đó, vải đạt 7,24 tỷ USD; xơ sợi dệt các loại đạt 1,28 tỷ USD; bông các loại đạt 1,49 tỷ USD; nguyên phụ liệu dệt, may, da, giày đạt 3,41 tỷ USD.

Đại diện Cục Công nghiệp cho rằng việc phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên phụ liệu nhập khẩu có thể gây ảnh hưởng lớn tới tình hình phát triển chung của toàn ngành thời gian tới, khi nhiều nhiều quốc gia trên thế giới (Hoa Kỳ, EU) hướng tới mục tiêu Net Zero đang đặt ra các quy định khắt khe về kiểm soát nguồn cung, bắt buộc sản phẩm đáp ứng tỷ lệ xuất xứ nội khối cao.

Hơn nữa, hiện nay để mặt hàng dệt may-da giày tận dụng lợi thế về miễn giảm thuế nhập khẩu vào các thị trường Việt Nam đã ký kết Hiệp định thương mại tự do (như EVFTA), quy định về quy tắc xuất xứ đã đi vào thực thi. Điều này đang tác động lớn cho doanh nghiệp nội địa và doanh nghiệp FDI sản xuất hướng tới xuất khẩu tại Việt Nam. Do đó, việc phát triển nguồn nguyên phụ liệu ngành dệt may-da giày là rất cần thiết.

Thực tế, việc tự chủ được nguồn nguyên phụ liệu nhằm nâng tỷ lệ nội địa hóa của lĩnh vực dệt may, da giày đã được các cơ quan chức năng và doanh nghiệp đặc biệt quan tâm.

Ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas) việc thành lập Trung tâm thương mại Quốc tế và phát triển nguyên phụ liệu ngành thời trang là rất cần thiết để hỗ trợ cho các doanh nghiệp chuyển sang hình thức xuất khẩu cao hơn cũng như nhằm giảm dần việc gia công và đảm bảo việc truy xuất nguồn gốc.

Đại diện Vitas cho rằng việc đề xuất thành lập Trung tâm không phải là vấn đề mới, song đến nay việc triển khai vẫn chưa thành công. Đơn cử, một số doanh nghiệp đã đầu tư, xây dựng nguyên phụ liệu nhưng chưa thu được kết quả cao, có đơn vị phải đóng cửa sau một thời gian hoạt động.

Do vậy, từ kinh nghiệm của một số nước như Hàn Quốc, Trung Quốc, ông Trương Văn Cẩm kiến nghị cơ quan chức năng hỗ trợ các doanh nghiệp về cơ chế chính sách, nguồn lực, đất đai giúp các doanh nghiệp ổn định đầu tư, chuyển giao công nghệ cũng như đẩy mạnh việc giao dịch giữa các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Tập trung hoàn thiện cơ chế chính sách

Tháng 12/2023, Hiệp hội Da Giày-Túi xách Việt Nam và Hiệp hội Dệt May Việt Nam đã có văn bản gửi Bộ Công Thương về việc xin ý kiến chủ trương xây dựng Trung tâm giao dịch phát triển nguyên, phụ liệu ngành thời trang Việt Nam.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Phan Thị Thắng nhấn mạnh, ngành dệt may và da giày Việt Nam giữ vị trí nhất định trên bản đồ thế giới, đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế, đảm bảo đời sống sinh kế cho nhiều người dân. Tuy vậy, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, đặc biệt theo hướng tiêu dùng Xanh, tiêu chuẩn cao hơn, đòi hỏi Việt Nam phải làm chủ nguyên phụ liệu và các khâu trong quá trình thiết kế sản phẩm.

“Việc tự chủ từ vùng nguyên liệu cho đến nguyên phụ liệu là vấn đề rất quan trọng,” Thứ trưởng Phan Thị Thắng nhấn mạnh.

Thông tin thêm, ông Phạm Tuấn Anh cho biết việc xây dựng Trung tâm này phù hợp với định hướng phát triển nguồn cung nguyên, phụ liệu ngành dệt may, da giày tại Quyết định số 1643/QĐ-TTg ngày 29/12/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển ngành Dệt may và Da giầy Việt Nam đến năm 2030 tầm nhìn 2035 và Nghị quyết số 115/NQ-CP ngày 06/8/2020 của Chính phủ về các giải pháp thúc đẩy phát triển công nghiệp hỗ trợ.

Dự kiến, Trung tâm sẽ được xây dựng từ nguồn vốn xã hội hóa và tập trung triển khai thực hiện các hoạt động chính, như quy tụ các nhà cung ứng sản phẩm nguyên phụ liệu phục vụ sản xuất dệt may, da giày trong nước và nước ngoài trưng bày và giới thiệu sản phẩm nhằm rút ngắn thời gian tìm kiếm nguồn cung, giá cả cạnh tranh.

Ngoài ra, hỗ trợ doanh nghiệp trong công tác truy xuất nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm nguyên phụ liệu dệt may-da giày nhằm chuẩn hóa và minh bạch thị trường giao dịch; Triển khai hoạt động kết nối, giao thương và triển lãm sản phẩm, công nghệ sản xuất nguyên phụ liệu dệt may-da giày; Thực hiện các hoạt động đánh giá, kiểm nghiệm chất lượng sản phẩm nguyên phụ liệu dệt may-da giầy, đồng thời vận hành kênh thông tin cập nhật xu hướng, công nghệ sản xuất nguyên phụ liệu dệt may-da giày nhằm hỗ trợ, thúc đẩy hoạt động sản xuất nguyên phụ liệu trong nước.

“Thời gian qua, Cục Công nghiệp đã làm việc với hai Hiệp hội và cho ý kiến về việc hoàn chỉnh chi tiết Đề án thành lập Trung tâm như việc thống nhất tên gọi, vị trí, quy mô, hình thức, nguồn vốn, đánh giá tác động... Dự kiến trong tháng 10, các Hiệp hội sẽ triển khai đoàn khảo sát, học hỏi kinh nghiệm Trung Quốc và các quốc gia khác đã xây dựng thành công mô hình này để hoàn thiện Đề án đảm bảo phù hợp với thực tế và vận hành hiệu quả trong tương lai,” ông Phạm Anh Tuấn thông tin thêm./.