Phân cấp, phân quyền gắn với kiểm soát quyền lực, cơ chế minh bạch
Khi tổ chức lại bộ máy, chính quyền địa phương được phân cấp, phân quyền nhiều hơn thì vấn đề kiểm soát quyền lực cũng cần được thực hiện song song để đảm bảo chính quyền cơ sở hoạt động hiệu quả.
Một trong những điều nhận thấy rõ nhất trong quyết sách táo bạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, đó là “đã giao nhiệm vụ thì trao đủ quyền.”
Tư duy mới là tổ chức bộ máy mới, trọng trách mới giao cho quyền hạn mới.
Khi tổ chức lại bộ máy, chính quyền địa phương được phân cấp, phân quyền nhiều hơn thì vấn đề kiểm soát quyền lực cũng cần phải được thực hiện song song để đảm bảo chính quyền cơ sở hoạt động hiệu năng, hiệu quả.
Phân quyền từ quyết sách đến hành động
Tại cuộc họp đánh giá kinh tế-xã hội mới đây, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh Võ Văn Hoan chỉ đạo Sở Nội vụ rà soát và chuẩn bị thu hồi các quyết định phân cấp, ủy quyền của quận, huyện và thành phố Thủ Đức đã lỗi thời, đồng thời xúc tiến ban hành quyết định mới phân cấp, ủy quyền cho Ủy ban Nhân dân các phường, xã.
“Việc phân cấp, ủy quyền cho Ủy ban Nhân dân các phường, xã cần phải làm đồng thời với quá trình chúng ta thành lập phường, xã sau khi sắp xếp. Bởi việc này rất hệ trọng, không thể chậm trễ. Nếu không kịp phân cấp, hoặc phân cấp chậm là một “lỗ hổng” pháp lý khiến nhiều công việc bị đình trệ, trễ nải,” ông Võ Văn Hoan nhấn mạnh.
Với “điểm tựa” là Nghị quyết 98/2023/QH15, Thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai thí điểm nhiều mô hình phân quyền hiệu quả.
Tại Quận 12, việc ủy quyền xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực xây dựng cho Chủ tịch Ủy ban Nhân dân phường đã rút ngắn thời gian xử lý từ 20 ngày xuống dưới 10 ngày, giảm đáng kể các vụ việc tồn đọng gây bức xúc.
Tương tự, huyện Bình Chánh - địa bàn từng là “điểm nóng” về vi phạm trật tự xây dựng được ghi nhận có chuyển biến rõ nét. Số vụ vi phạm trật tự xây dựng trong năm 2024 là trên 40 trường hợp, giảm hơn 50% so với năm 2023 sau khi phân quyền mạnh cho cấp xã.
Là người thường xuyên tiếp xúc, làm việc với các cơ quan chính quyền cấp quận (huyện), phường (xã) ở Thành phố Hồ Chí Minh, Luật sư Trần Quốc Bảo, Giám đốc Công ty Luật Việt Tín Bảo nhận xét từ hiệu quả của việc giao quyền cho Chủ tịch phường xử lý vi phạm xây dựng ở Quận 12 và huyện Bình Chánh, tới đây cần được mở rộng, nhân rộng mô hình đối với các lĩnh vực khác.
Như vậy, mới thực sự giúp người dân, doanh nghiệp giảm tối đa thời gian chờ đợi, tiết kiệm thời gian và chi phí.
“Đây là minh chứng cho thấy, khi quyền lực được phân bổ đúng người, đúng cấp, với cơ chế minh bạch và trách nhiệm rõ ràng, chính quyền cơ sở hoàn toàn có thể trở thành “mắt xích chủ lực” trong chuỗi thực thi chính sách công,” Luật sư Trần Quốc Bảo nói thêm.
Những kết quả tích cực trong phân cấp, ủy quyền cho chính quyền cấp cơ sở ở Thành phố Chí Minh thời gian qua cũng được xem là những “nền tảng” quan trọng cho quá trình chuyển đổi sang mô hình chính quyền hai cấp.
Ở đó, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân cấp xã sẽ được trao quyền sâu rộng hơn không chỉ trong lĩnh vực nhân sự mà cả về tài chính, tổ chức bộ máy và các dịch vụ công thiết yếu trên địa bàn, tạo những dấu ấn từ cơ sở trong quá trình cải cách, nâng cao chất lượng bộ máy.
Tiến sỹ Đinh Thị Thanh Nga, Trưởng bộ môn Pháp luật Hành chính Hình sự, khoa Luật, trường Đại học Sài Gòn nhận định phân quyền không chỉ được khuyến khích trong Nghị quyết 98, mà đã được pháp luật mở đường từ Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi 2020).
Điều này trao thêm tính chủ động và trách nhiệm cho người đứng đầu cấp cơ sở.
Phân quyền phải đi đôi kiểm soát quyền lực
Vấn đề đặt ra hiện nay không phải là “có nên phân quyền không,” mà là “phân quyền như thế nào để kiểm soát được quyền lực.”
Với việc sắp xếp đơn vị hành chính, nhiều “siêu phường,” “siêu xã” với quy mô dân số từ 180.000 đến 200.000 dân như phường Hiệp Bình (192.000 dân), phường Chánh Hưng (191.000 dân), xã Bà Điểm (192.000 dân), xã Đông Thạnh (188.000 dân)… sẽ hình thành tại Thành phố Hồ Chí Minh, tương đương một huyện nhỏ.
Nguồn thu của một xã mới có thể bằng hoặc cao hơn một tỉnh trung bình trước đây. Khi quy mô và quyền hạn tăng lên, việc kiểm soát quyền lực càng trở nên cấp thiết.
Chuyên gia hành chính công, Thạc sỹ Nguyễn Tuấn Anh cho rằng nếu tổ chức lại mô hình hai cấp chính quyền mà không tăng chất lượng cấp cơ sở, thì việc bỏ cấp huyện không khác gì “rút đi tầng bảo vệ” mà chưa kịp gia cố nền móng.
Điều ấy rất dễ dẫn đến hỗn loạn hành chính, mâu thuẫn lợi ích giữa địa phương và người dân, và làm xói mòn niềm tin của xã hội đối với cải cách.
Do đó, vai trò của kiểm soát quyền lực đối với chính quyền cấp cơ sở được đặt ra hết sức quan trọng và phải được tính đến song song với việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy.
Tiến sỹ Nguyễn Việt Hùng, nguyên Trưởng khoa Xây dựng Đảng, Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng bài học lịch sử cho thấy nơi nào quyền lực không đi kèm trách nhiệm, nơi đó dễ phát sinh lạm quyền, tha hóa, làm xói mòn niềm tin của nhân dân và làm suy giảm năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng ở cơ sở.
“Song song với việc trao quyền, trao trách nhiệm, chúng ta cũng phải nghiên cứu một cơ chế để kiểm soát, giám sát quyền lực. Đặc biệt là phát huy cao độ công nghệ số trong hoạt động quản lý, quản trị của bộ máy chính quyền cấp xã nói chung và người đứng đầu, đồng thời xây dựng củng cố tổ chức hệ thống chính trị: Phụ nữ, mặt trận, công đoàn, cựu chiến binh theo mô hình mới để tăng phần dân chủ đại diện cho người dân,” Tiến sỹ Nguyễn Việt Hùng gợi ý.
Tương tự, Tiến sỹ Đinh Thị Thanh Nga cũng cho rằng với mô hình chính quyền hai cấp, thực ra cấp xã tới đây sẽ đảm nhận gần như toàn bộ quyền hạn của chính quyền cấp huyện trước kia.
Chủ tịch xã có thể sẽ “có quyền hạn” như một Chủ tịch quận, huyện, nhưng không còn cấp dưới nữa. Và như vậy, kiểm soát quyền lực quan trọng hơn bao giờ hết.
“Chúng ta kiểm soát quyền lực thông qua sự giám sát cấp trên-cấp dưới, sự kiểm soát của tổ chức thanh tra, cơ quan tư pháp và tòa án. Một điểm đáng lưu ý là bây giờ tòa án không đi theo hệ thống hành chính nữa sẽ là một kênh để kiểm soát quyền lực hiệu quả. Chưa hết, mạng xã hội, các đường dây nóng, các cổng thông tin điện tử… sẽ là những kênh quan trọng để người dân thực hiện quyền giám sát đối với cơ quan chính quyền,” Tiến sỹ Đinh Thị Thanh Nga cho biết thêm.
Đồng tình với quan điểm trên, Tiến sỹ Trần Quang Thắng, Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng việc quản trị gần hơn với cấp cơ sở, người dân có thể có nhiều cơ hội hơn để tham gia vào quá trình ra quyết định, thảo luận chính sách và đặc biệt là khâu giám sát việc thực thi chính sách của chính quyền cơ sở.
“Mặt khác, việc thay đổi cấu trúc quyền lực ở địa phương đòi hỏi cơ chế giám sát chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình rõ ràng hơn, giúp tương tác với các cơ quan chính phủ minh bạch và dễ tiếp cận,” Tiến sỹ Trần Quang Thắng diễn giải.
Cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy đang đi đến giai đoạn quyết định: Tổ chức lại bộ máy, phân cấp mạnh mẽ, sàng lọc đội ngũ và nâng cao chất lượng cán bộ. Chuyển đổi từ chính quyền ba cấp sang hai cấp không chỉ là thay đổi hình thức tổ chức mà là một bước ngoặt về chất lượng quản trị.
Trong số đó, yếu tố con người vẫn là trung tâm - đòi hỏi một đội ngũ cán bộ tinh nhuệ, tinh thần phụng sự và kỹ năng hiện đại, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ mới./.
