Lễ Tạ ơn Thần rừng của người Mạ ở Đắk Nông là một nghi thức nông nghiệp hết sức độc đáo, chứa đựng một giá trị nhân văn sâu sắc đó là văn hóa ứng xử của con người với môi trường thiên nhiên.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa công nhận Lễ Tạ ơn Thần rừng (Yang Brê) của người Mạ ở tỉnh Đắk Nông là Di sản Văn hóa Phi Vật thể Quốc gia.

Tộc người Mạ hay còn gọi là Châu Mạ, cư trú ở Đắk Nông có khoảng 8.803 người. Người Mạ có các nhóm địa phương với tên gọi là Mạ Xốp, Mạ Tô, Mạ Krung, Mạ Ngắn.

Người Mạ tại Đắk Nông có nền văn hóa truyền thống đa dạng với nhiều loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian phong phú như dân ca, âm nhạc, tín ngưỡng, lễ hội truyền thống, trang phục, ẩm thực và những tri thức dân gian được lưu truyền qua nhiều thế hệ đã góp phần làm nên sự “giàu có” của vốn di sản văn hóa truyền thống vùng đất Đắk Nông.

Từ ngàn xưa đến nay, người Mạ gắn bó với đại ngàn, theo quan niệm vạn vật hữu linh, họ có tín ngưỡng đa thần.

Lễ tạ ơn Thần rừng của người Mạ là một trong những lễ nghi quan trọng nhất trong năm. Đây là một lễ thức tâm linh và chứa đựng bản sắc văn hóa của đồng bào Mạ ở Đắk Nông.

Khi mùa mưa đến, các loại cây, rau rừng, mạ non bắt đầu đâm chồi mơn mởn, những đọt măng rừng, rau nhíp nhú lên,...; khi nước về đầy lòng con suối, muông thú về với đại ngàn, đó là thời điểm người Mạ làm lễ tạ ơn thần rừng.

Vào lúc nửa đêm, chủ nhà lấy một tô rượu cần nhỏ, một ít gạo và thức ăn đặt lên giàng ông, giàng bà để xin đi vào rừng lấy rau. Phụ nữ Mạ mang về những đọt mây, rau nhíp và những ngọn măng tươi. Một đống lửa to được đốt lên trước sân nhà, bếp lửa hồng trong căn nhà dài cũng được cháy lên. Người phụ nữ ngâm gạo cho vào ống lồ ô nướng cơm lam, họ giã bột gạo, chuẩn bị lá nhíp với cá suối để nấu canh thụt, nướng đọt mây. Đàn ông trong nhà nướng thịt trên đống lửa, chặt nhỏ cây lồ ô vót nhọn xiên thành từng xiên dài.

Lễ vật gồm có 3 chiếc chén đất đựng cơm lam, tim gan con vật hiến tế và rượu cần được đặt lên giữa 2 giàng. Khi lễ vật được chuẩn bị, người chủ cúng sẽ gọi con trai, con gái đứng xung quanh ngôi nhà dài và cúng. Sau khi cúng xong, người chủ cúng bôi máu gà lên giàng ông, giàng bà, cây nêu, bôi lên chiêng, cột nhà, chóe rượu.

Sau khi hoàn thành nghi lễ, người chủ cúng đưa con gà để làm lễ cúng, trong khi đó châm nước vào chóe rượu, mời giàng uống rượu rồi đến già làng, người được tôn trọng nhất uống rượu cần. Trong khi tiến hành lễ cúng, ngoài đầu nhà tiếng giã gạo vang lên, những chiếc gùi cũng được đồng bào Mạ đem ra đan lát. Phụ nữ Mạ với bàn tay khéo léo bên khung cửi tạo nên những tấm thổ cẩm có hoa văn sinh động, đẹp mắt... Người Mạ thực hành các nghi thức này để tưởng nhớ tới các vị thần đã dạy đồng bào cuộc sống mưu sinh.

Sau khi già làng cúng xong sẽ lấy chiêng treo trên giá phát cho các chàng trai, lúc này giai điệu bài chiêng vang lên. Tất cả đàn bà, con gái đều múa xoang. Những điệu múa mô phỏng những động tác đang hái rau, tỉa lúa… Trong khi các chàng trai và cô gái đánh chiêng và múa xoang, già làng sẽ mời mọi người tiến lại cây nêu và uống rượu.

Cuộc sống của người Mạ gắn liền với rừng đại ngàn, rừng nuôi sống họ nhưng rừng cũng ẩn chứa những đe doạ hiểm nguy mà người Mạ xưa kia vẫn cho là linh thiêng, huyền bí. Có thể nói, lễ cúng thần rừng là một nghi lễ truyền thống quan trọng và có ảnh hưởng lớn trong đời sống tâm linh của dân tộc Mạ, nó mang ý nghĩa phồn thực của cộng đồng cư dân nông nghiệp sinh sống tại những vùng mà rừng luôn là một phần không thể thiếu trong đời sống của họ.

Lễ Tạ ơn Thần rừng của người Mạ là một nghi thức nông nghiệp hết sức độc đáo và đặc sắc. Nghi lễ chứa đựng những giá trị văn hoá, tinh thần trong sinh hoạt, ứng xử, lao động, ẩm thực truyền thống. Nghi lễ còn chứa đựng một giá trị nhân văn sâu sắc đó là văn hóa ứng xử của con người với môi trường thiên nhiên.

Thông qua nghi lễ, người Mạ được giáo dục lối sống biết bằng lòng với cuộc sống thường nhật mà không tham lam chiếm hữu. Họ biết ơn và trân trọng những gì thiên nhiên đã ban tặng. Đây là một nét văn hóa truyền thống tốt đẹp cần được đồng bào Mạ bảo tồn và phát huy./.