Việt Nam nỗ lực dứt điểm thẻ vàng IUU, tăng cường quản lý tàu cá, tuyên truyền ngư dân tuân thủ luật pháp để phát triển bền vững ngành thủy sản.

Trải qua gần 8 năm kể từ khi ngành thủy sản Việt Nam nhận "thẻ vàng" IUU (là quy định về chống đánh bắt hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định) của Ủy ban châu Âu, các cơ quan chức năng đã cùng ngư dân nỗ lực nâng cao ý thức thực hiện Luật Thủy sản năm 2017, cũng như tuân thủ quy định các hoạt động khai thác trên biển.

Quyết tâm dứt điểm tàu cá “3 không”

Sự nỗ lực của ngành thủy sản Việt Nam trong tháo gỡ "thẻ vàng" IUU đã trải qua nhiều giai đoạn. Đầu tiên là sự hoàn thiện và ra đời của Luật Thủy sản năm 2017, đưa nghề cá Việt Nam vào quy củ và từng bước thực hiện 9 tiêu chí chống khai thác bất hợp pháp của Ủy ban châu Âu.

Trong suốt thời gian qua, Ủy ban châu Âu cũng đã 5 lần sang Việt Nam kiểm tra quá trình thực hiện chống khai thác bất hợp pháp của Việt Nam. Nghề cá đi từ “tự do xuất cảng,” ra sức đánh bắt, đến “thoải mái nhập cảng,” lên hàng bán thủy sản cho các đơn vị thu mua, thì trong gần 8 năm qua, các tàu thuyền đều được đưa vào lộ trình “trình giấy rời bến,” “có chứng từ nhập cảng,” giao thương hàng hóa phải có nhật ký khai thác.

Trong lần hoàn tất công tác chuẩn bị đón đoàn thanh tra của Ủy ban châu Âu lần 5, cũng được cho là lần cuối của Ủy ban châu Âu thanh tra nghề cá Việt Nam, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã ký công điện gửi các Bộ trưởng và đơn vị liên quan nghề cá, ghi nhận những nỗ lực của các địa phương có biển trong hoạt động chống khai thác bất hợp pháp.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cũng nhấn mạnh, nghề cá Việt Nam vẫn còn nhiều mục tiêu, nhiệm vụ chưa đạt, chậm hoàn thành theo chỉ đạo của Ban Bí thư, của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và yêu cầu của Ủy ban châu Âu liên quan đến các nội dung về đăng ký, cấp Giấy phép khai thác thủy sản, xử lý tàu cá "3 không" (không đăng ký, không đăng kiểm, không được cấp phép). Chính vì vậy, quyết tâm giữ thẻ vàng chống khai thác bất hợp pháp, nhất là quyết tâm dứt điểm tàu cá “3 không” là nhiệm vụ mà các cơ quan chức năng ráo riết thực hiện trong thời gian từ tháng 1/2025 cho đến nay.

Kiên Giang là một trong những địa phương có đội ngũ tàu cá lớn nhất cả nước. Tính đến nay, toàn tỉnh Kiên Giang có hơn 10.000 tàu cá khai thác xa bờ; trong đó, tỉnh Kiên Giang quản lý gần 4.000 chiếc tàu có chiều dài 12 mét trở lên, các đơn vị cấp huyện quản lý hơn 6.000 chiếc tàu có chiều dài 6 mét trở lên.

Theo ông Lê Hữu Toàn, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Kiên Giang, thời gian qua, các sở, ngành, đơn vị và địa phương tại tỉnh Kiên Giang đã nỗ lực triển khai nhiều giải pháp quyết liệt nhằm chống khai thác IUU, thể hiện rõ quyết tâm chính trị của tỉnh và bước đầu đạt được nhiều chuyển biến tích cực.

Sở đã tham mưu cho Tỉnh ủy, Ủy ban Nhân dân tỉnh chỉ đạo tổ chức thực hiện nghiêm các chỉ thị của Ban Chấp hành Trung ương, Công điện của Thủ tướng Chính phủ, kế hoạch của Ủy ban Nhân dân tỉnh, công văn của Tỉnh ủy về công tác này. Đồng thời, tham mưu lãnh đạo tỉnh chỉ đạo sở, ngành, đơn vị và địa phương bố trí đủ nguồn lực cho các lực lượng thực hiện tốt nhiệm vụ chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản.

Đối với tàu cá "3 không," Kiên Giang đã và đang triển khai đồng bộ việc truy xuất nguồn gốc thuỷ sản khai thác qua Hệ thống phần mềm truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác điện tử eCDT; theo dõi, giám sát 100% tàu cá hoạt động trên biển qua hệ thống giám sát tàu cá, nắm rõ và xử lý nghiêm từng trường hợp vi phạm quy định về mất kết nối VMS.

Đồng thời, bảo đảm 100% tàu cá có chiều dài từ 15 mét trở lên ra vào cảng, xuất nhập bến phải có đầy đủ giấy tờ (đăng ký, đăng kiểm, cấp phép, đánh dấu tàu cá), có lắp đặt thiết bị VMS, đặc biệt là thiết bị VMS trên tàu phải đảm bảo hoạt động bình thường theo quy định.

Tỉnh Kiên Giang cũng kiên quyết điều tra, xử lý 100% tàu cá của địa phương khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài khi bị phát hiện. Cùng đó, tập trung điều tra, xác minh, củng cố hồ sơ để truy tố, xét xử nghiêm các hành vi môi giới, móc nối đưa tàu cá và ngư dân Kiên Giang đi khai thác bất hợp pháp tại vùng biển nước ngoài.

Còn tại tỉnh Cà Mau, nơi có gần 1.550 tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 15 mét trở lên, thời gian qua tỉnh cũng rất quyết liệt trong quản lý tàu cá “3 không” nhằm đẩy mạnh chống khai thác bất hợp pháp.

Theo ông Huỳnh Thạch Sum, Chi cục trưởng Chi cục Biển, Hải đảo và Kiểm ngư Cà Mau, địa phương tập trung thực hiện các nhiệm vụ chống khai thác IUU, có nhiều giải pháp quan trọng, hiệu quả trong quản lý, giám sát tàu cá.

Cụ thể như: xây dựng hệ thống giám sát tàu cá; phần mềm quản lý liên thông kiểm soát tàu cá; ứng dụng bảng dữ liệu Excel Online trên nền tảng Google Sheets để số hóa dữ liệu các loại tàu cá nguy cơ cao về IUU (tàu cá hết hạn giấy phép khai thác thủy sản, hết hạn đăng kiểm, mất tín hiệu kết nối thiết bị giám sát hành trình, tàu cá “3 không”); thống kê sản lượng khai thác tại các bến cá tư nhân; khởi tố và đưa ra xét xử lưu động các vụ án “Tổ chức, môi giới cho người khác trốn đi nước ngoài hoặc ở lại nước ngoài trái phép,” “gây rối loạn hoạt động của phương tiện điện tử” nhằm tạo sự răn đe trong cộng đồng; tổ chức các đợt cao điểm chống khai thác IUU; thường xuyên kiểm tra công tác chống khai thác IUU tại các địa phương trọng điểm nghề cá...

Đối với các trường hợp cố tình vi phạm các quy định về khai thác IUU, Ủy ban Nhân dân tỉnh Cà Mau kiên quyết xử lý dứt điểm, đặc biệt là hành vi ngắt, gửi, vận chuyển thiết bị VMS, vượt ranh giới trên biển; môi giới, móc nối, vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài..., ông Lê Văn Sử, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Cà Mau nhấn mạnh.

Chung tay thực hiện

Các tiêu chí chống khai thác bất hợp hợp hiện nay được ngư dân đồng lòng, chung tay thực hiện. Nhiều địa phương đã tăng cường tuyên truyền vào những dịp lễ hội, các kỳ họp dân phố. Thậm chí, mỗi lần xét duyệt giấy phép xuất cảng, là thêm một lần nhấn mạnh cho ngư dân thấy rõ tầm quan trọng của việc tuân thủ chống khai thác bất hợp pháp.

Cảng cá Sông Đốc, Cà Mau là cảng cá lớn nhất tỉnh Cà Mau, quy tụ 2.000 chiếc thuyền khai thác xa bờ, là nơi neo đậu của nhiều tàu khai thác từ nhiều địa phương khác. Chính vì vậy, cơ quan chức năng địa phương luôn tuyên truyền để đội ngũ ngư dân thực hiện đúng quy định của Luật Thủy sản 2017 và các tiêu chí của Uỷ ban châu Âu về chống khai thác bất hợp pháp.

Ông Hồ Song Toàn, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau chia sẻ, nhằm tăng cường vai trò, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên, người đứng đầu của cơ quan, đơn vị liên quan trong thực hiện nhiệm vụ chống khai thác IUU trên địa bàn thị trấn, nhất là việc theo dõi, quản lý chặt chẽ nhóm tàu cá nguy cơ cao vi phạm vùng biển nước ngoài, các cán bộ lãnh đạo địa phương cũng đã đến trực tiếp từng hộ gia đình để tuyên truyền, nâng cao ý thức chống khai thác bất hợp pháp cho ngư dân.

Thậm chí, đối với mỗi chuyến tàu trước khi xuất cảng, các cán bộ quản lý cảng cá sông Đốc, Trạm Kiểm ngư Sông Đốc, Bộ đội Biên phòng Sông Đốc cũng trực tiếp xuống tàu kiểm tra thiết bị giám sát hành trình và tuyên truyền cho ngư dân thấy rõ tầm quan trọng của việc tuân thủ Luật Thủy sản 2017, không xâm lấn vùng biển nước ngoài.

Cảng cá sông Đốc thuộc Thị trấn Sông Đốc, huyện Trần Văn Thời (Cà Mau), quy tụ khoảng 22.000 ngư dân đánh bắt thủy hải sản. Đây là Cảng cá hiện đại, nằm trong kế hoạch phát triển đột phá của tỉnh Cà Mau. Cảng có khả năng lên xuống hàng hóa tối đa 4.000 tấn/ngày, đáp ứng nhu cầu lên xuống tôm cá cho bà con ngư dân khi đánh bắt thủy hải sản vào bờ.

Là người con trong gia đình có truyền thống 3 đời khai thác xa bờ, mua bán hải sản tại cảng cá Sông Đốc, bà Hồ Cẩm Nương sở hữu đội tàu 12 chiếc, trong đó có 5 chiếc đánh bắt xa bờ, 5 chiếc tàu thu mua hải sản của ngư dân khai thác khác.

Bà Nương chia sẻ, kể từ khi Ủy ban Nhân dân tỉnh Cà Mau bắt buộc lắp thiết bị giám sát hành trình, đội tàu của bà Nương đều thực hiện lắp đồng loạt thiết bị VMS trên 10 chiếc tàu khai thác và thu mua.Trong quá trình khai thác đều ghi rõ nhật ký khai thác, hoàn thành đầy đủ thủ tục khi xuất cảng, cũng như thủ tục nhập cảng. Vì khi hoàn thành thủ tục pháp lý, truy xuất nguồn gốc, nguồn nguyên liệu thuỷ sản mới có thể tiêu thụ. Đây cũng là yêu cầu các doanh nghiệp thu mua thuỷ hải sản đưa ra hiện nay - bà Nương cho hay.

Còn ông Nguyễn Văn Việt, chủ tàu thu mua cá của ngư dân cảng cá Sông Đốc tâm sự, thật ra các quy định chống khai thác bất hợp pháp vừa khó, vừa dễ. Nếu các thuyền trưởng để xảy ra sự cố mất kết nối VMS thì mới có nguy cơ xử phạt hành chính. Còn trường hợp tàu thực hiện tốt các yêu cầu về pháp lý, giấy phép xuất cảng, nhập cảng, giấy truy xuất nguồn gốc thuỷ sản thì mọi hoạt động đều thuận lợi.

Không riêng tỉnh Cà Mau, Kiên Giang có đội tàu và lực lượng ngư dân lớn nhất cả nước. Đây cũng là nơi tiên phong trong hoạt động chống khai thác bất hợp pháp.

Ông Nguyễn Văn Tèo, thuyền trưởng thuyền đánh bắt xa bờ tại thành phố Rạch Giá, Kiên Giang chia sẻ, ngư dân Kiên Giang nhận thức được việc đánh bắt thủy sản ngoài vùng biển chủ quyền của Việt Nam tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ mất an toàn, nếu bị bắt có thể mất cả tàu nên chỉ đánh bắt trong vùng biển quê hương. Các ngư dân tại xã Lình Huỳnh, huyện Hòn Đất cũng đã nắm vững các yêu cầu về chống khai thác bất hợp pháp nên sẵn sàng tuân thủ.

Ông Trần Văn Lâu, xã Lình Huỳnh, huyện Hòn Đất, Kiên Giang có kinh nghiệm 10 năm khai thác xa bờ, luôn tuân thủ các quy định chống khai thác bất hợp pháp cho biết, thỉnh thoảng thiết bị VMS mất sóng nên phát sinh rắc rối, có khi bị phạt hành chính khi số ngày mất kết nối vượt quá 10 ngày. Nhưng khi xảy ra trường hợp này, Bộ đội Biên phòng Lình Huỳnh cũng đã có lệnh triệu hồi tàu vào bờ, dù mất nhiều chi phí nguyên liệu, nhân công, nhưng các tàu ở đây đều chấp hành mệnh lệnh.

Theo Trung tá Bùi Khắc Dương, Đồn trưởng Đồn Biên phòng Lình Huỳnh, Kiên Giang, đơn vị đã quán triệt đến các đội, trạm đề cao vai trò của công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho người dân đánh bắt hải sản trên vùng biển do đơn vị quản lý. 100% chủ tàu/thuyền trưởng viết cam kết chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật khi hoạt động trên biển./.