Theo Ban Quản lý, giai đoạn cuối vẫn còn một số vướng mắc, chủ yếu liên quan đến cách diễn giải về mặt hợp đồng và sự phối hợp về mặt giao diện giữa tư vấn chung NJPT và các nhà thầu Nhật Bản.

Dù đã đạt tổng khối lượng công trình hơn 98%, tuy nhiên dự án tuyến metro số 1 Thành phố Hồ Chí Minh (Bến Thành-Suối Tiên) vẫn đối mặt với nhiều thách thức để về đích.

Hiện tại, các cấp, chủ đầu tư cùng các đơn vị liên quan vẫn đang nỗ lực gỡ vướng để dự án sớm đưa vào khai thác thương mại.

Thách thức bủa vây

Tuyến metro số 1 Bến Thành-Suối Tiên có chiều dài 19,7km; trong đó, đoạn đi ngầm dài 2,6 km và đoạn đi trên cao dài 17,1km. Công trình có 11 ga trên cao và 3 ga ngầm cùng 1 depot. Được triển khai từ năm 2007, tổng mức đầu tư sau điều chỉnh của dự án hơn 43.700 tỷ đồng.

Theo kế hoạch, dự án sẽ hoàn thành cuối năm 2023 nhưng đến nay vẫn còn gặp nhiều vướng mắc, chưa thể về đích. Theo Ban Quản lý Đường sắt đô thị Thành phố Hồ Chí Minh (chủ đầu tư), giai đoạn cuối vẫn còn một số vướng mắc, chủ yếu liên quan đến cách diễn giải về mặt hợp đồng và sự phối hợp về mặt giao diện giữa tư vấn chung NJPT và các nhà thầu Nhật Bản, đã và đang làm chậm tiến độ hoàn thành của dự án.

Hiện tại, một số hạng mục của gói thầu CP3 (nhà thầu Hitachi) nằm trong các khu vực nhà ga của các nhà thầu xây lắp như chiếu sáng, biển hiệu... cần được hoàn thành triệt để, nhằm đáp ứng yêu cầu nghiệm thu phòng cháy chữa cháy.

Theo chủ đầu tư, các nhà thầu xây lắp đã có công văn đề nghị nhà thầu Hitachi phối hợp hoàn thiện các hạng mục nhỏ nêu trên nhưng nhà thầu này vẫn chưa có sự phối hợp chặt chẽ, làm ảnh hưởng tiến độ chung.

Bên cạnh đó, chủ đầu tư đã tích cực đôn đốc tư vấn chung NJPT và nhà thầu Hitachi, liên danh SCC (gói thầu CP2) phối hợp để xây dựng kế hoạch đào tạo tổng thể của dự án metro số 1.

Đến nay, tư vấn chung vẫn chưa hoàn thành kế hoạch đào tạo, bao gồm chương trình đào tạo và chuyển giao kiến thức... Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến dự án chậm trễ.

“Theo kế hoạch công việc mới nhất, nhà thầu Hitachi lại đẩy lùi các mốc tiến độ về sau. Mốc tiến hành chạy thử đã được lùi đến tháng 11/2024 thay vì tháng 10/2024, dẫn đến việc kéo dài tiến độ dự án,” chủ đầu tư cho biết, đồng thời đề nghị Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam sớm có ý kiến với nhà thầu tuân thủ tiến độ, cũng như có tinh thần phối hợp chặt chẽ với chủ đầu tư trong việc tiến hành các “giải pháp tạm” hài hòa lợi ích, quyền lợi và trách nhiệm pháp lý hai bên để có thể thúc đẩy tiến độ dự án.

Thời gian gần đây, nhà thầu Hitachi đã khởi kiện Ban Quản lý Đường sắt đô thị Thành phố Hồ Chí Minh yêu cầu bồi thường gần 4.000 tỷ đồng đối với các chi phí phát sinh cho việc gia hạn thời gian hoàn thành metro số 1.

Ngoài ra, một số nhà thầu cũng có hàng loạt các khiếu nại liên quan qua dự án này. Hiện tại, các khiếu kiện, khiếu nại đang được các bên giải quyết.

Ban Quản lý Đường sắt đô thị cho biết, các hợp đồng thi công metro số 1 áp dụng mẫu Hợp đồng FIDIC (Hiệp hội Tư vấn kỹ sư quốc tế). Việc khiếu nại trong các dự án áp dụng mẫu FIDIC rất phổ biến trên thế giới và việc xử lý các khiếu nại luôn được quy định rõ trong các hợp đồng. Với metro số 1, việc khiếu nại xảy ra ở tất cả các gói thầu trong suốt quá trình thực hiện dự án từ trước đến nay.

Chủ đầu tư cho biết, theo trình tự được quy định trong Hợp đồng, tư vấn chung (đại diện chủ đầu tư và kỹ sư) sẽ đánh giá các khiếu nại của nhà thầu về tính hợp lý và chi phí.

Hiện nay, đa phần các khiếu nại của nhà thầu đã được tư vấn chung bác bỏ do không có đủ căn cứ pháp lý. Trong trường hợp không hài lòng, nhà thầu có quyền đề nghị thành lập Ban xử lý tranh chấp (DAB) hoặc đề nghị Trọng tài thương mại xem xét…

Gần đây, Ban Quản lý Đường sắt đô thị và nhà thầu đang bàn bạc thêm một giải pháp giải quyết thông qua Ban xử lý tranh chấp (DAB). “Gửi các khiếu nại đến chủ đầu tư là quyền của nhà thầu trong quá trình thực hiện dự án theo Hợp đồng quốc tế FIDIC đã ký kết.

Việc giải quyết các khiếu nại luôn diễn ra song song với quá trình triển khai thực hiện dự án, do đó công tác thi công dự án vẫn được thực hiện theo tiến độ thống nhất với phía các nhà thầu và tư vấn của Nhật Bản”, chủ đầu tư cho biết.

Trong cuộc họp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho dự án hồi cuối tháng 5, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh Bùi Xuân Cường đề nghị chủ đầu tư tiếp tục thảo luận về vấn đề thanh toán các chi phí liên quan cho nhà thầu Hitachi để đẩy nhanh đào tạo cho nhân sự Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Đường sắt đô thị số 1 (HURCl); thống nhất ý kiến sử dụng Ban xử lý tranh chấp (DAB) để giải quyết các chi phí phát sinh trong quá trình thực hiện. Lãnh đạo Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu hoàn thành dự án trong tháng 12/2024.

Nỗ lực hoàn thành

Đến nay, dự án metro số 1 đã đạt hơn 98% tổng khối lượng; trong đó, gói thầu CP1a (đoạn ngầm từ ga Bến Thành đến ga Nhà hát Thành phố) đạt 99,99%; gói thầu CP1b (đoạn ngầm từ ga Nhà hát Thành phố đến ga Ba Son) đạt 99,96%; gói thầu CP2 (đoạn trên cao và depot) đạt 98,92%; gói thầu CP3 (mua sắm thiết bị cơ điện, đầu máy toa xe, đường ray và bảo dưỡng) đạt 96,31%.

Trong khi đó, gói thầu CP4 (hệ thống công nghệ thông tin cho văn phòng công ty vận hành khai thác tuyến metro số 1) đã ký hợp đồng và đang tiến hành triển khai công việc. Gói thầu Tư vấn chứng nhận an toàn hệ thống cũng đã triển khai và đến nay đạt hơn 50% khối lượng công việc.

Bên cạnh việc thi công, dự án metro Bến Thành-Suối Tiên đang tiến hành thử nghiệm liên động toàn tuyến theo các tiêu chuẩn chất lượng và kỹ thuật của Nhật Bản; thực hiện và hoàn thành đào tạo nhân sự cho Công ty HURC1 để sẵn sàng vận hành thử; hoàn thành hồ sơ hoàn công và tiến hành nghiệm thu hoàn thành dự án trước khi đưa vào khai thác vận hành chính thức.

Hiện gói thầu đánh giá chứng nhận an toàn hệ thống tuyến metro số 1 do Liên danh Bureau Veritas Vietnam - Bureau Veritas Exploitation - Bureau Veritas Quality Services - Shanghai Project Management - TEDI (Liên danh BVT) thực hiện cũng đang triển khai.

Đại diện Liên danh BVT cho biết, đến ngày 3/6, liên danh đã và đang hoàn thành các báo cáo về các số liệu đầu vào trong thiết kế kỹ thuật; sự phù hợp các tiêu chuẩn và giới hạn an toàn; các yêu cầu/chỉ dẫn kỹ thuật; sự tuân thủ thiết kế, tuân thủ các chỉ dẫn kỹ thuật…

Liên danh sẽ tham gia chứng kiến các thử nghiệm thực tế tại hiện trường, đặc biệt những thử nghiệm cho chức năng an toàn phải được thực hiện một cách an toàn và chính xác.

Sau khi kết thúc giai đoạn đào tạo, khai thác thử (trial run) sẽ được tiến hành nhằm đánh giá sự sẵn sàng của công tác vận hành. Giai đoạn này, Liên danh BVT tập trung đánh giá sự sẵn sàng của con người trong việc vận hành toàn bộ hệ thống đường sắt, đánh giá việc áp dụng hệ thống quản lý an toàn vận hành và các quy trình vận hành.

Dự kiến trong tháng 12/2024, Liên danh BVT sẽ kết thúc toàn bộ công việc theo đề cương đánh giá, chứng nhận an toàn hệ thống và trình nộp các báo cáo đánh giá cuối cùng.

Một trong những điểm tích cực của dự án là những ngày đầu tháng 6, công tác đào tạo, chuyển giao công nghệ cho kỹ thuật viên lái tàu tuyến metro số 1 đã được triển khai.

Các kỹ thuật viên lái tàu tuyến metro đầu tiên của thành phố đã bắt đầu quá trình đào tạo trên thiết bị mô phỏng đoàn tàu tại depot Long Bình (thành phố Thủ Đức), dự kiến kéo dài đến hết ngày 19/7.

“Sau khi hoàn tất quá trình đào tạo trên thiết bị mô phỏng, các kỹ thuật viên lái tàu sẽ được đào tạo thực hành trên các đoàn tàu tuyến metro số 1 trước khi bắt đầu giai đoạn vận hành thử vào quý 3 năm nay,” đại diện chủ đầu tư cho biết.

Những khó khăn kéo dài trước đây cơ bản được giải quyết, nhưng dự án metro Bến Thành-Suối Tiên vẫn còn một số vướng mắc trong giai đoạn về đích. Hiện tại, Ủy ban Nhân dân Hồ Chí Minh và chủ đầu tư vẫn đang nỗ lực tối đa để đưa dự án vào vận hành trong quý 4 năm nay./.