Với hàng nghìn MWp điện Mặt Trời mái nhà được lắp đặt nhưng chưa đăng ký, việc tuân thủ thông báo/đăng ký không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn đảm bảo an toàn hệ thống điện quốc gia.

Điện Mặt Trời mái nhà đang trở thành giải pháp năng lượng tái tạo được ưa chuộng tại Việt Nam, góp phần giảm áp lực cho hệ thống điện quốc gia và tiết kiệm chi phí cho người dân, doanh nghiệp. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của loại hình này cũng đặt ra nhiều thách thức về quản lý và an toàn hệ thống điện. Vì vậy, việc đăng ký lắp đặt điện Mặt Trời mái nhà không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là trách nhiệm chung.

Đây là thông tin được đưa ra tại tọa đàm “Vì sao bắt buộc đăng ký điện Mặt Trời mái nhà?” do Báo Công Thương tổ chức ngày 18/9.

Thiếu thông tin để điều tiết, vận hành nguồn điện hiệu quả

Trong những năm gần đây, thực hiện chủ trương phát triển năng lượng tái tạo, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện Mặt Trời mái nhà. Nhờ đó, hàng trăm nghìn hệ thống điện Mặt Trời mái nhà đã được lắp đặt, tương đương hàng nghìn MWp, góp phần giảm áp lực cho hệ thống điện quốc gia, đặc biệt vào các giờ cao điểm nắng nóng.

Loại hình năng lượng này còn bảo vệ môi trường, hỗ trợ xu hướng chuyển dịch năng lượng và mục tiêu giảm phát thải ròng vào năm 2050. Ngoài ra, điện Mặt Trời mái nhà giúp người dân, doanh nghiệp tiết kiệm chi phí tiền điện hàng tháng và thúc đẩy hình thành thị trường dịch vụ năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, sự phát triển “nóng” của điện Mặt Trời mái nhà cũng tiềm ẩn nhiều hệ lụy nếu không có biện pháp quản lý hiệu quả. Những rủi ro như quá tải lưới phân phối, nguy cơ cháy nổ và ảnh hưởng đến chất lượng điện đã trở thành vấn đề đáng lo ngại. Để giải quyết, trong giai đoạn 2024-2025, Bộ Công Thương đã tham mưu, trình Chính phủ các Nghị định nhằm hiện thực hóa chủ trương phát triển năng lượng tái tạo, trong đó có nội dung quan trọng về điện Mặt Trời mái nhà tự sản, tự tiêu tại Nghị định 58/2025/NĐ-CP. Theo đó, mọi hệ thống điện Mặt Trời mái nhà, dù có nối lưới hay không, đều phải được thông báo hoặc đăng ký với cơ quan chức năng.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh EVN, nhận định: “Nghị định 58/2025/NĐ-CP ra đời là bước tiến quan trọng, tạo cơ sở pháp lý cho việc phát triển điện Mặt Trời mái nhà tự sản, tự tiêu, giúp giảm áp lực cung ứng điện và tiết kiệm chi phí cho người dân. Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn bộc lộ nhiều bất cập.”

Ông Dũng chỉ ra rằng dù có khoảng 1.300 MWp được lắp đặt sau năm 2020, nhưng số hệ thống được thông báo đến EVN rất ít, dẫn đến thiếu chính xác trong dự báo phụ tải, ảnh hưởng đến kế hoạch vận hành và chuẩn bị nguồn điện.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo, Công ty Vận hành Hệ thống điện và Thị trường điện Quốc gia (NSMO) nhấn mạnh: “Việc có đầy đủ thông tin về điện Mặt Trời mái nhà tự sản, tự tiêu là vô cùng quan trọng. Nếu thiếu dữ liệu, mô hình dự báo sẽ sai lệch, gây khó khăn trong lập lịch huy động, vận hành nguồn điện và tiềm ẩn nguy cơ mất cân bằng cung-cầu.”

Ông Hoài cũng lưu ý thông tin về quy mô lắp đặt giúp đơn vị điều độ dự báo chính xác khả năng phát điện theo từng khung thời gian và diễn biến thời tiết, từ đó đảm bảo cung cấp điện an toàn, ổn định.

Ở góc độ nghiên cứu, ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cho rằng năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện Mặt Trời mái nhà, đóng vai trò quan trọng trong bảo đảm an ninh năng lượng. Tuy nhiên, việc thu thập dữ liệu, nhất là từ các hệ thống quy mô hộ gia đình, gặp nhiều khó khăn.

“Thông tin chưa đầy đủ và cập nhật ảnh hưởng trực tiếp đến công tác quy hoạch điện lực quốc gia, dự báo cung-cầu và thiết kế lưới điện,” ông Cường phân tích. Nếu thiếu số liệu chính xác, nguy cơ quá tải cục bộ hoặc lãng phí đầu tư lưới điện sẽ tăng cao, đồng thời chính sách hỗ trợ, điều tiết cũng có thể thiếu hiệu quả.

Thủ tục thông báo, đăng ký đơn giản

Trước tầm quan trọng của việc thông báo, đăng ký lắp đặt điện Mặt Trời mái nhà, việc đơn giản hóa thủ tục đăng ký lắp đặt điện Mặt Trời mái nhà được xem là giải pháp quan trọng để vừa đảm bảo quản lý hiệu quả, vừa tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp tuân thủ quy định.

Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) khẳng định: “Nghị định 58/2025/NĐ-CP đã quy định cụ thể các đối tượng có nghĩa vụ thông báo phát triển điện. Tất cả tổ chức, cá nhân sở hữu hệ thống điện Mặt Trời mái nhà tự sản, tự tiêu, dù đấu nối hay không đấu nối với lưới điện quốc gia, đều phải thông báo với Sở Công Thương hoặc đơn vị điện lực địa phương.”

Ông Trang cho biết mẫu thông báo trong Nghị định 58/2025/NĐ-CP rất đơn giản, chỉ yêu cầu thông tin cơ bản như tên, địa chỉ, quy mô lắp đặt... “Thông báo gửi đến chính quyền cấp xã để nắm thông tin, không cần phản hồi đồng ý hay không đồng ý,” ông nhấn mạnh.

Đặc biệt, ở các vùng sâu, vùng xa, nơi người dân chưa quen với thủ tục, ông Trang đề xuất chính quyền cấp xã cùng Sở Công Thương tỉnh hướng dẫn trực tiếp đến từng hộ gia đình, thôn, bản.

Ông Trang lưu ý người dân nên tuân thủ quy định pháp luật để hỗ trợ cơ quan quản lý thống kê quy mô, công suất, từ đó xây dựng kế hoạch vận hành hệ thống điện an toàn, hiệu quả, quản lý nhu cầu từng hộ gia đình và phòng tránh nguy cơ cháy nổ. Các hướng dẫn trong quá trình lắp đặt, vận hành cũng sẽ được cung cấp để đảm bảo an toàn.

EVN cũng đã tích cực nỗ lực tạo điều kiện thuận lợi cho người dân trong việc thông báo/đăng ký. Ông Nguyễn Quốc Dũng chia sẻ: “Chúng tôi đã xây dựng nhiều kênh đăng ký, từ cổng thông tin điện tử, ứng dụng đến các kênh trực tiếp. Tuy nhiên, cần tăng cường tuyên truyền để người dân nhận thức rằng đăng ký không chỉ là thủ tục, mà còn là trách nhiệm chung nhằm đảm bảo an toàn và phát triển bền vững của hệ thống điện quốc gia.”

Từ góc độ địa phương, ông Hoàng Đức Tiến, Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang khẳng định: “Chúng tôi đang nỗ lực tuyên truyền để người dân yên tâm rằng việc này không phải để xử phạt, mà chỉ là thông báo nhằm giúp cơ quan quản lý biết công suất lắp đặt và cân đối lượng điện tiêu thụ.”

Đối với đề xuất áp dụng chế tài xử phạt do tình trạng tuân thủ quy định thông báo/đăng ký còn hạn chế, các chuyên gia cho rằng cần cân nhắc vì trong khi công tác tuyên truyền chưa đầy đủ thì việc xử phạt có thể gây phản ứng tiêu cực từ xã hội.

Ông Hà Đăng Sơn, chuyên gia năng lượng nhấn mạnh: “Nếu chúng ta cho thấy thủ tục chỉ mất vài phút và nhờ đó cơ quan điều độ, Viện Năng lượng, Cục Điện lực có dữ liệu để quản lý hệ thống, chắc chắn người dân sẽ hợp tác. Cần khuyến khích, tạo điều kiện để họ tự giác tuân thủ, thay vì đưa ngay chế tài xử phạt.”

Ông Sơn cũng lưu ý rằng Chính phủ đang hỗ trợ điện tự sản, tự tiêu thông qua các chính sách khuyến khích. “Nghị định 58/2025/NĐ-CP đã bãi bỏ nhiều thủ tục phức tạp trước đây, nhưng việc thiếu thông tin đang gây khó khăn cho quản lý và đảm bảo an toàn cung cấp điện. Người dân cần hiểu rằng, dù được giảm thiểu thủ tục, họ vẫn phải có trách nhiệm đăng ký và chia sẻ thông tin,” ông Sơn nói.

Đăng ký lắp đặt điện Mặt Trời mái nhà không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là yếu tố then chốt để đảm bảo an toàn, ổn định và phát triển bền vững hệ thống điện quốc gia. Việc đơn giản hóa thủ tục, kết hợp với tuyên truyền hiệu quả, sẽ giúp người dân dễ dàng tuân thủ, đồng thời hỗ trợ cơ quan quản lý nắm bắt thông tin, từ đó xây dựng kế hoạch vận hành hợp lý. Đây là bước đi cần thiết để cân bằng giữa lợi ích cá nhân và trách nhiệm cộng đồng trong bối cảnh năng lượng tái tạo ngày càng phát triển tại Việt Nam./.