Sau 80 năm hình thành và phát triển, Liên hợp quốc đã đạt được những thành tựu quan trọng. Giờ đây, Liên hợp quốc đang phải đương đầu với những thách thức lớn, đòi hỏi cần có những cải tổ mạnh mẽ để có thể thích ứng và tái định vị trong tình hình mới. Trong bối cảnh đó, Việt Nam tiếp tục ủng hộ chủ nghĩa đa phương, ủng hộ các nỗ lực cải tổ để Liên hợp quốc tiếp tục phát huy vai trò trung tâm trong quản trị toàn cầu.

Liên hợp quốc đã trải qua tám thập kỷ phát triển với nhiều đóng góp to lớn cho việc duy trì hòa bình, thúc đẩy hợp tác phát triển và các giá trị con người. Tuy nhiên, Liên hợp quốc đang đứng trước những thách thức to lớn, bao gồm cả những vấn đề tồn tại nhiều năm trong bộ máy hoạt động của Liên hợp quốc, cũng như những khó khăn do điều chỉnh chính sách của các nước lớn, xu hướng gia tăng chủ nghĩa đơn phương, chủ nghĩa bảo hộ… Liên hợp quốc gặp không ít chỉ trích khi chưa thể xử lý kịp thời trong các tình huống khẩn cấp, hay tìm kiếm giải pháp hay làm trung gian hòa giải cho các cuộc xung đột, nhất là khi xung đột liên quan đến các nước lớn. Yêu cầu cải tổ Liên hợp quốc đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Chỉ có cải tổ, Liên hợp quốc mới có thể khắc phục những thiếu sót để tiếp tục phát huy vai trò không thể thay thế trong quản trị toàn cầu.

1. Liên hợp quốc và những đóng góp quan trọng trong duy trì hòa bình, thúc đẩy hợp tác phát triển và bảo vệ, thúc đẩy quyền con người

Về hợp tác phát triển, Liên hợp quốc vừa là nơi hình thành các văn kiện pháp lý quốc tế quan trọng nhất trong lĩnh vực phát triển, vừa là nguồn cung cấp viện trợ phát triển hàng đầu. Các công ước của Liên hợp quốc trong lĩnh vực phát triển giúp hình thành các khuôn khổ quan trọng để thúc đẩy hợp tác toàn cầu về phát triển, phối hợp hành động trong ứng phó với các thách thức toàn cầu, trong đó có ứng phó với suy thoái môi trường, biến đổi khí hậu, phòng chống dịch bệnh… Các Mục tiêu Thiên niên kỷ, Các Mục tiêu phát triển bền vững, Các Văn kiện vì tương lai của Liên hợp quốc còn là công cụ hữu ích để các quốc gia đo lường, giám sát tiến độ, cũng như hỗ trợ các quốc gia trong xây dựng chính sách phát triển. Bên cạnh đó, Liên hợp quốc là nguồn cung cấp, điều phối hàng đầu nguồn lực cho phát triển, thông qua các quỹ, chương trình, tổ chức chuyên môn và định chế kinh tế - tài chính. Các nguồn hỗ trợ của Liên hợp quốc, trong đó phần lớn là viện trợ không hoàn lại hoặc vay ưu đãi, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng với các quốc gia đang phát triển, kém phát triển. Đây cũng là nguồn tài trợ được đánh giá cao về tính trung lập, có uy tín nên thường tạo động lực huy động thêm các nguồn tài trợ từ các tổ chức quốc tế khác và khu vực tư nhân.

Về hoà bình - an ninh, Liên hợp quốc thúc đẩy quá trình phi thực dân hóa sau Chiến tranh Thế giới thứ II, đóng góp vào việc tìm giải pháp cho các cuộc xung đột, làm trung gian hòa giải cho các cuộc đàm phán hòa bình. Kể từ nghị quyết đầu tiên về năng lượng hạt nhân của Đại hội đồng ngày 10/01/1946, Liên hợp quốc đã xây dựng được 15 công ước quốc tế về giải trừ quân bị, xây dựng khuôn khổ pháp lý cho việc ngăn chặn phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt. Liên hợp quốc cũng đóng góp vào việc giảm thiểu số quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân và đạt được một số thành tựu nhất định trong nghiêm cấm vũ khí hạt nhân, ngăn cản các quốc gia sản xuất và sử dụng vũ khí hoá học và vũ khí sinh học, giới hạn số lượng súng nhỏ và vũ khí nhẹ (SALW) cũng như hạn chế sử dụng mìn. Trong tám thập kỷ qua, Liên hợp quốc giữ vai trò tích cực trong giải quyết xung đột và làm trung gian hòa giải, đi đầu trong các sáng kiến về hỗ trợ nhân đạo. Đặc biệt, Liên hợp quốc đã triển khai trên 60 hoạt động gìn giữ hòa bình ở nhiều khu vực trên thế giới, đóng góp vào quá trình lập lại hòa bình, chấm dứt xung đột và tái thiết hậu xung đột ở nhiều quốc gia thành viên.

Về quyền con người, Liên hợp quốc là nơi hình thành ý tưởng, xây dựng các văn kiện pháp lý quốc tế, các nguyên tắc, chuẩn mực về quyền con người. Từ sau Tuyên ngôn Quốc tế về quyền con người vào năm 1948, Liên hợp quốc đã thông qua hơn 80 điều ước và tuyên bố quốc tế về quyền con người, và hiện nay vẫn đang tiếp tục được mở rộng. Liên hợp quốc cũng có hệ thống các cơ chế về quyền con người toàn diện, là diễn đàn thảo luận và đề xuất các biện pháp thúc đẩy quyền con người, từ các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, quyền của các nhóm dễ bị tổn thương, quyền phát triển… Ngoài Ủy ban về nhân quyền, nhân đạo và các vấn đề xã hội (Ủy ban 3) của Đại hội đồng Liên hợp quốc, Hội đồng Nhân quyền, còn hàng loạt các cơ chế, trong đó có Cao ủy nhân quyền, 60 “thủ tục đặc biệt” của Hội đồng Nhân quyền, Ủy ban Tư vấn của Hội đồng Nhân quyền, thành viên các ủy ban các công ước về quyền con người. Quan trọng nhất là Cơ chế rà soát định kỳ phổ quát (UPR) của Hội đồng Nhân quyền, thực hiện rà soát về tình hình nhân quyền ở tất cả các quốc gia thành viên, định kỳ 4 năm một lần theo nguyên tắc đối thoại, hợp tác, đối xử bình đẳng, khách quan, minh bạch, xây dựng, không đối đầu, không chọn lọc và chính trị hóa.

2. Những thách thức của Liên hợp quốc trong tình hình hiện nay

Liên hợp quốc đang phải đối mặt với những thách thức chưa từng có, một phần xuất phát từ sự điều chỉnh chính sách của các nước lớn, nhưng phần nhiều vẫn là từ những vấn đề tồn đọng lâu năm của chính hệ thống Liên hợp quốc.

Thứ nhất, cạnh tranh, phân mảnh địa chính trị khiến Liên hợp quốc gặp nhiều khó khăn trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Thế giới hiện nay là một thế giới đa cực, đa trung tâm và phân mảnh, trong đó các tập hợp lực lượng tuy có chịu tác động của các nước lớn nhưng khá linh hoạt. Luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên hợp quốc đã và đang không ít lần bị vi phạm, kể cả bởi chính các nước lớn. Bên cạnh đó, cạnh tranh nước lớn gia tăng trên mọi lĩnh vực thuộc chương trình nghị sự của Liên hợp quốc, dẫn đến việc các cơ chế Liên  hợp quốc khó thông qua các quyết định, nghị quyết, thậm chí gần như bế tắc trong tìm kiếm các giải pháp cho các cuộc xung đột, phát huy vai trò trung gian hòa giải, hay thúc đẩy các mục tiêu phát triển. Khi xung đột xảy ra có liên quan đến một trong các thành viên thường trực Hội đồng Bảo an với quyền phủ quyết, Hội đồng Bảo an hầu như khó có khả năng thông qua được các quyết định đáng kể để xử lý xung đột, kể cả việc thông qua các lệnh ngừng bắn. Từ nửa đầu năm 2025, Hội đồng bảo an Liên hợp quốc họp 15 cuộc về xung đột Palestine-Israel nhưng không thể đưa ra một hành động cụ thể.

Thứ hai, sự phân mảnh về kinh tế đang thật sự thách thức hệ thống Bretton Woods hình thành từ sau Chiến tranh thế giới thứ II. Toàn cầu hòa, tự do hóa thương mại đang gặp sức cản lớn từ chủ nghĩa bảo hộ, các chính sách thương mại đơn phương, chủ nghĩa dân tuý, dân tộc cực đoan. Cuộc chiến thương mại giữa các nước lớn và việc các quốc gia phải tìm kiếm các thỏa thuận thương mại song phương thay vì thông qua WTO, sự đứt gãy các chuỗi cung ứng khi có các cuộc chiến thương mại… cho thấy hệ thống kinh tế, thương mại toàn cầu đang có những bước chuyển mạnh mẽ. Điều này đặt ra những thách thức to lớn đối với vai trò của Liên hợp quốc, WTO và các tổ chức chuyên môn trong việc thúc đẩy quản trị kinh tế toàn cầu.

Thứ ba, thế giới đang phải đương đầu với nhiều vấn đề toàn cầu phức tạp, đòi hỏi những cách tiếp cận mới, hiệu quả hơn. Các vấn đề như biến đổi khí hậu, môi trường, dịch bệnh, thiên tai, khủng hoảng kinh tế, tội phạm mạng, tội phạm công nghệ, các công nghệ mới nổi… cần có sự phản ứng nhanh hơn và hiệu quả hơn của Liên hợp quốc. Trong khi đó, bộ máy hoạt động của Liên hợp quốc đang bộc lộ không ít khiếm khuyết, thường xuyên bị chỉ trích vì thiếu hiệu quả, chậm phản ứng. Nguồn lực của Liên hợp quốc dành cho các vấn đề phát triển, nhân đạo, ứng phó với biến đổi khí hậu… đang suy giảm trầm trọng khi Mỹ rút khỏi một số cơ chế Liên hợp quốc và dừng đến 83% các thỏa thuận viện trợ của USAID trước đây. Các đối tác phát triển khác chưa có cam kết tăng đáng kể về viện trợ trong lĩnh vực nhân đạo, phát triển, ứng phó với biến đổi khí hậu, thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững.

Thứ tư, Liên hợp quốc đã và đang chịu sức ép cạnh tranh lớn hơn từ các cơ chế đa phương mới, với các hình thức linh hoạt hơn, với các chủ thể mới và nguồn lực mới. Liên hợp quốc, cùng bộ máy hoạt động khá cồng kềnh, thường xuyên trong tình trạng thiếu nguồn lực để triển khai các chương trình  phát triển hay các hoạt động gìn giữ hoà bình, hoặc tiêu tốn khá nhiều tiền vào để vận hành bộ máy. Trong khi, các cơ chế tiểu đa phương, các cơ chế khu vực, liên khu vực theo lĩnh vực đang huy động tốt hơn nguồn lực từ khu vực tư nhân, các nhà tài trợ và triển khai khá hiệu quả nhiều nhiệm vụ vốn trước chỉ do Liên hợp quốc phụ trách.

3. Liên hợp quốc và các sáng kiến cải tổ

Liên hợp quốc đang đứng trước nhu cầu cấp thiết phải điều chỉnh để thích ứng. Liên hợp quốc trải qua nhiều nỗ lực cải tổ. Tuy nhiên, cải tổ Đại hội đồng và Hội đồng Bảo an gần như vẫn bế tắc. Cải tổ hệ thống phát triển với sáng kiến “Thống nhất hành động” cũng chưa mang lại kết quả mong muốn, do trên thực tế phần lớn ngân sách hoạt động của các tổ chức chuyên môn của Liên hợp quốc (UNDP, UNICEF, UNWOMEN, UNFPA…) là do đóng góp tự nguyện từ các quốc gia, các nhà tài trợ. Nguồn đóng góp này vẫn phụ thuộc vào các nhà tài trợ, theo các chương trình, dự án của từng tổ chức chuyên môn, ít khi góp vào quỹ chung.

Hiện nay, trước tình hình khủng hoảng tài chính chưa từng có, Tổng thư ký Liên hợp quốc đã đề xuất sáng kiến UN80, với mục tiêu là xây dựng tổ chức hiệu quả hơn, giảm sự phân tán và đảm bảo tài chính bền vững. Tổng Thư ký Liên hợp quốc khẳng định Liên hợp quốc đang đối mặt với khủng hoảng thanh khoản nghiêm trọng, cùng với sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, cơ chế triển khai rườm rà, nguồn lực thiếu hụt, “lạm phát nhiệm vụ”. Ngày 1/8/2025, Tổng Thư ký đã ra báo cáo cho thấy một số thực trạng trong bộ máy hoạt động của Liên hợp quốc. Về nhiệm vụ, hiện Liên hợp quốc có hơn 40.000 nghị quyết và quyết định đang phải triển khai thực hiện. Kể từ năm 2020, độ dài trung bình của các nghị quyết của Đại Hội đồng đã tăng 55%,  các nghị quyết của Hội đồng Bảo an hiện dài gấp 3 lần so với 30 năm trước. 85% các nhiệm vụ đang hoạt động không có hướng dẫn để xem xét hoặc chấm dứt. Về Báo cáo và Cuộc họp, riêng năm 2024, Liên Hợp Quốc đã tổ chức 27.000 cuộc họp và Ban Thư ký đã sản xuất 1.100 báo cáo, tăng 20% so với năm 1990. Hơn một nửa số nhiệm vụ yêu cầu báo cáo, trong đó 3/5 là về các chủ đề lặp lại. Về Nguồn lực: Hơn 80% ngân sách của Liên Hợp Quốc năm 2023 đến từ đóng góp tự nguyện, và 85% trong số đó được chỉ định rõ ràng cho các mục đích cụ thể.

Các đề xuất cải tổ tại Sáng kiến UN80 rất căn bản và toàn diện, tập trung vào 3 trụ cột hành động. Một là, sẽ phải giảm chi phí, nâng cao hiệu quả trong quản lý và vận hành trong khuôn khổ Ban Thư ký, tinh giản bộ máy, hợp nhất các đơn vị, chức năng, chuyển một số công việc ra khỏi các địa điểm có chi phí cao, áp dụng mạnh công nghệ thông tin. Hai là, rà soát các cơ chế triển khai nhiệm vụ hiện có với mục tiêu đơn giản hóa và tối ưu hóa quá trình thực hiện, giảm trùng lặp, chồng chéo trong thực hiện các nhiệm vụ. Ba là, thay đổi cấu trúc và điều chỉnh chương trình nghị sự, loại bỏ các chức năng trùng lặp với mục tiêu cắt giảm 20% nhân sự. Hiện nay, sáng kiến vẫn đang được thảo luận và cùng nhiều tranh cãi giữa các quốc gia. Song trên thực tế tiến trình “cải tổ bắt buộc” đã diễn ra. Hàng loạt tổ chức chuyên môn của Liên hợp quốc đã phải cắt giảm nhân sự, điều chuyển nhân sự đến các trụ sở tại các nước đang phát triển để giảm chi phí (Thái Lan, Kenya…).

4. Phát huy vai trò trung tâm của Liên hợp quốc trong quản trị toàn cầu

Với những nỗ lực cải tổ, Liên hợp quốc sẽ phát huy những thế mạnh mà không một tổ chức quốc tế nào có thể thay thế. Sở dĩ Liên hợp quốc có thể tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong quản trị toàn cầu là do:

Thứ nhất, hội nhập và toàn cầu hóa vẫn là một xu thế lớn của thời đại, dù chủ nghĩa bảo hộ, dân túy có xu hướng mạnh trở lại ở một số quốc gia. Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ sẽ càng thúc đẩy xu thế này, thông qua việc cải thiện hạ tầng, công cụ và phương tiện kết nối, liên kết giữa các quốc gia, các nền kinh tế, giữa các doanh nghiệp và cá nhân. Cơ hội để tiếp cận thông tin, tri thức sẽ ngày càng mở rộng hơn và không giới hạn trong biên giới của bất kỳ một quốc gia nào. Công nghệ thông tin, internet và các công nghệ mới sẽ tiếp tục thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu ngày càng lớn về quản trị toàn cầu, tạo cơ hội để Liên hợp quốc phát huy vai trò trong xây dựng, củng cố các khuôn khổ, chuẩn mực, nguyên tắc hợp tác.

Thứ hai, cho dù thế giới đang có những chuyển động mạnh mẽ, song Liên hợp quốc vẫn tiếp tục được các quốc gia coi là cơ chế quan trọng để bảo đảm lợi ích và thực thi chính sách đối ngoại của mình. Nhiều quốc gia xem Liên hợp quốc là diễn đàn hàng đầu để họ có thể đóng góp và tham gia vào việc định hình khuôn khổ và luật chơi chung, cũng như thúc đẩy hợp tác nhiều bên để giải quyết các thách thức toàn cầu. Các nguyên tắc cơ bản trong Hiến chương Liên hợp quốc, hệ thống luật pháp quốc tế vẫn là nền tảng để điều chỉnh quan hệ giữa các quốc gia và kể cả các chủ thể phi nhà nước. Các nước lớn vẫn cần tận dụng các cơ chế đa phương và Liên hợp quốc để tăng cường tập hợp lực lượng, hoặc như một sức mạnh mềm bổ sung cho sức mạnh cứng. Đối với các nước vừa và nhỏ, Liên hợp quốc và các cơ chế đa phương vẫn là các diễn đàn cho phép họ phát huy tiếng nói, tăng cường vị thế, hạn chế và ngăn ngừa chính trị cường quyền, đồng thời thu hút các nguồn lực phục vụ công cuộc phát triển kinh tế-xã hội

Thứ ba, Liên hợp quốc tuy gặp khó khăn, nhưng vẫn là cơ chế có nhiều ưu thế nhất trong quản trị toàn cầu. Liên hợp quốc có một hệ thống các cơ quan phụ trách khá toàn diện các lĩnh vực từ chính trị, hòa bình, an ninh, kinh tế, xã hội, nhân quyền, nhân đạo, đến pháp lý quốc tế. Liên hợp quốc cũng có một hệ thống các tổ chức chuyên môn trên nhiều lĩnh vực, từ công nghệ, thông tin, lao động, môi trường, văn hóa, giáo dục, đến phụ nữ, trẻ em, dân số, tội phạm, di cư, dân cư… Đặc biệt quan trọng là Liên hợp quốc có các phái bộ gìn giữ hòa bình, có hệ thống các tổ chức ở các khu vực và các quốc gia, cho phép Liên hợp quốc hỗ trợ tích cực trong các hoạt động nhân đạo và gìn giữ hòa bình, hay hỗ trợ tái thiết hậu xung đột, khi được các quốc gia giao nhiệm vụ. Các thể chế đa phương khác, dù có thể xuất hiện nhiều và linh hoạt hơn, nhưng chưa thể đủ sức để thay thế Liên hợp quốc. Các thể chế đa phương khác, các diễn đàn, tổ chức khu vực hoặc liên khu vực, các sáng kiến, thể chế mới được các nước thúc đẩy sẽ mang tính bổ trợ cho Liên hợp quốc, phát huy được giá trị của mình trên các lĩnh vực chuyên môn đặc thù.

Thứ tư, Liên hợp quốc đã khẳng định được vai trò, vị thế, có bộ máy ổn định và uy tín với tính trung lập tương đối, có được sự ủng hộ rộng rãi. Các nước, các tổ chức quốc tế, các doanh nghiệp cũng như khu vực phi chính phủ vẫn ủng hộ và đóng góp vào chương trình nghị sự của các cơ quan Liên hợp quốc. Liên hợp quốc cũng bộc lộ nhiều khiếm khuyết và quá trình cải tổ có thể chưa mang lại những kết quả đáng kể. Tuy nhiên, trước xu hướng chung của tình hình thế giới, sức ép từ điều chỉnh chính sách của các nước lớn, chắc chắn quá trình cải tổ Liên hợp quốc sẽ được thúc đẩy mạnh mẽ hơn trong thời gian tới. Kết quả của quá trình cải tổ sẽ giúp Liên hợp quốc duy trì được vai trò, vị thế của mình, đặc biệt trong việc xây dựng các khuôn khổ, luật lệ chung, tạo nền tảng cho quản trị toàn cầu, phối hợp hành động của các quốc gia trong ứng phó các thách thức toàn cầu. Các cơ chế đa phương, tiểu đa phương có thể đóng góp vào quản trị toàn cầu ở các khía cạnh chuyên ngành, phạm vi khu vực, liên khu vực, nhưng không thể thay thế Liên hợp quốc. Liên hợp quốc và các cơ chế đa phương sẽ bổ trợ cho nhau, thúc đẩy hợp tác và quản lý những khác biệt trong những vấn đề có tính chất xuyên quốc gia.

5. Những thế mạnh Liên hợp quốc có thể phát huy vai trò trong tương lai

Trong tương lai, Liên hợp quốc sẽ tiếp tục là cơ chế quan trọng nhất trong hình thành, củng cố luật pháp quốc tế, khuôn khổ, chuẩn mực vê các vấn đề toàn cầu, các thách thức an ninh phi truyền thống. Liên hợp quốc cũng có thể phát huy vai trò đi đầu trong xây dựng các khuôn khổ toàn cầu về các vấn đề mới nổi, các công nghệ mới, chẳng hạn như quản trị toàn cầu về trí tuệ nhân tạo và các công nghệ mới khác…

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn gia tăng, Liên hợp quốc có thể chỉ có vai trò vừa phải trong kiểm soát cạnh tranh, đối đầu giữa các nước lớn. Song với “quyền lực tập hợp”, Liên hợp quốc sẽ phát huy vai trò là diễn đàn để thảo luận các giải pháp hòa bình, ngăn ngừa xung đột, leo thang căng thẳng. Đồng thời, Liên hợp quốc vẫn sẽ tiếp tục có vai trò không thể thiếu trong kiểm soát xung đột, gìn giữ hòa bình, hỗ trợ nhân đạo cho dân thường trong chiến tranh, xung đột. Các tổ chức quốc tế khác, các tổ chức phi chính phủ không thể có khả năng và uy tín như Liên hợp quốc trong các lĩnh vực này. Các khu vực đương đầu với nạn đói, xung đột chắc chắn vẫn cần các hoạt động nhanh chóng, hiệu quả của FAO, UNICEF, các lực lượng gìn giữ hòa bình. Tuy nhiên, với một số vấn đề chuyên sâu hoặc cần có phản ứng nhanh hơn, có thể các cơ chế đa phương nhỏ, các tập hợp lực lượng linh hoạt cũng có thể phát huy vai trò hiệu quả, vừa bổ sung, bù đắp cho những gì còn thiếu sót, hạn chế tại các cơ quan Liên hợp quốc, vừa hình thành các cách thức, nội dung mới củng cố cho quản trị toàn cầu.

Liên hợp quốc cũng sẽ phát huy rất tích cực vai trò trong huy động nỗ lực toàn cầu trong ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống đang diễn biến ngày càng phức tạp. Phát huy mạnh vai trò trong ứng phó với thách thức toàn cầu, các nội dung các nước lớn có nhu cầu hợp tác, các nội dung cộng đồng quốc tế đều phải hợp tác vì không quốc gia nào có thể tự giải quyết một mình: biến đổi khí hậu, dịch bệnh, năng lượng, xây dựng tiêu chuẩn cho các vấn đề mới nổi.

6. Việt Nam phát huy vai trò thành viên có trách nhiệm của Liên Hợp Quốc

Ngay từ năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư đề nghị kết nạp Việt Nam làm thành viên Liên hợp quốc. Nhưng phải đến 20/9/1977, Việt Nam mới gia nhập Liên hợp quốc. Liên hợp quốc đã luôn đồng hành cùng Việt Nam trong giai đoạn đất nước ta vừa bước ra khỏi chiến tranh, bị bao vây, cấm vận, cũng như bước vào giai đoạn đổi mới, hội nhập quốc tế. Cùng với những thành tựu vượt bậc về phát triển kinh tế - xã hội, Việt Nam ngày càng tham gia chủ động, tích cực và là thành viên có trách nhiệm trong các hoạt động của Liên hợp quốc. Quan hệ hợp tác Việt Nam - LHQ phát triển tích cực, góp phần bảo vệ và thúc đẩy các lợi ích quốc gia - dân tộc, nhất là duy trì, củng cố môi trường hòa bình, an ninh và thuận lợi cho phát triển đất nước, thúc đẩy hội nhập quốc tế sâu rộng và làm sâu sắc quan hệ của Việt Nam với các nước, đối tác quốc tế, góp phần nâng cao vị thế, hình ảnh của Việt Nam trên trường quốc tế.

Việt Nam đã từng bước đảm nhiệm nhiều cương vị quan trọng tại Liên hợp quốc, có nhiều đóng góp cụ thể trong hình thành và xây dựng các cơ chế hợp tác, luật lệ, chuẩn mực chung, đưa ra sáng kiến mới tại nhiều cơ chế của Liên hợp quốc. Việt Nam đã được hai lần bầu làm Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ (nhiệm kỳ 2008 - 2011, 2020 - 2021), hai lần là thành viên Hội đồng Nhân quyền (nhiệm kỳ 2014 - 2016 và 2023 - 2025), nhiều lần là thành viên Hội đồng Kinh tế - Xã hội (ECOSOC). Riêng trong giai đoạn từ 2017 đến nay, Việt Nam còn là thành viên Hội đồng Thống đốc cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) 2021 - 2023, Hội đồng khai thác Liên minh Bưu chính Thế giới (UPU) nhiệm kỳ 2022 - 2025, Phó Chủ tịch Đại hội đồng LHQ Khóa 77 (9/2022 - 9/2023), các cơ quan điều hành và chuyên môn của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa (UNESCO), Ủy ban Luật pháp quốc tế (ILC) (nhiệm kỳ 2017 - 2022 và 2023 - 2027), Ủy ban pháp lý và kỹ thuật của Cơ quan quyền lực đáy đại dương (LTC) nhiệm kỳ 2023-2027, Hội đồng chấp hành Cơ quan LHQ về Bình đẳng giới và Trao quyền cho Phụ nữ (UNWOMEN) nhiệm kỳ 2025 - 2027.

Việt Nam tiếp tục là một trong những nước đi đầu ủng hộ và đề cao mạnh mẽ vai trò của Liên hợp quốc và chủ nghĩa đa phương, thúc đẩy tôn trọng và tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế, quan hệ bình đẳng, hợp tác phát triển giữa các quốc gia và quyền tự quyết của các dân tộc, phản đối hành động áp bức, xâm lược, cấm vận đơn phương trong quan hệ quốc tế, kêu gọi giải quyết hoà bình tranh chấp. Việt Nam đã tham gia đóng góp vào quá trình thảo luận, thông qua nhiều văn kiện pháp lý quốc tế, văn kiện quan trọng của Liên hợp quốc về hợp tác phát triển, giải trừ quân bị, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, chống khủng bố, bảo đảm quyền con người. Đặc biệt, Việt Nam đã triển khai hơn 1.000 lượt sĩ quan thực hiện nhiệm vụ gìn giữ hòa bình tại các Phái bộ gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc, đã bước đầu cử các sĩ quan cảnh sát gìn giữ hòa bình, là một trong những nước có tỷ lệ nữ tham gia cao nhất trong các nước cử quân. Việt Nam cũng đang từng bước tăng cường viện trợ nhân đạo khẩn cấp thông qua Liên hợp quốc cho các tình huống xảy ra xung đột, thiên tai tại các nước, điển hình như hỗ trợ nhân đạo cho người dân Palestine tại Dải Gaza thông qua Cơ quan Cứu trợ người tị nạn Palestine của LHQ (UNRWA) năm 2024, cử lực lượng cứu hộ cứu nạn sau động đất tại Thổ Nhĩ Kỳ năm 2023 và Myanmar năm 2025 và đóng góp cho nhiều Quỹ, Chương trình của Liên hợp quốc.

Tổng Thư ký Liên hợp quốc António Guterres đã đánh giá Việt Nam là tiếng nói của sự phát triển, hình mẫu của hoà bình và phát triển bền vững. Việt Nam luôn đóng góp tích cực vào việc xây dựng và triển khai các khuôn khổ, văn kiện của Liên hợp quốc trong lĩnh vực hợp tác phát triển. Việt Nam được Liên hợp quốc và cộng đồng quốc tế đánh giá là một điển hình thành công trong việc thực hiện các Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ và là một quốc gia quyết tâm, nghiêm túc trong thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững. Việt Nam cũng là một trong trong những quốc gia đi đầu triển khai sáng kiến “Thống nhất hành động” của Liên hợp quốc, cải tổ hệ thống phát triển Liên hợp quốc. Tại các diễn đàn Liên hợp quốc, Việt Nam tích cực đề xuất các sáng kiến và được sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, nhất là trong lĩnh vực bình đẳng giới, ứng phó với biến đổi khí hậu… Việt Nam là nước chủ trì thúc đẩy nhiều nghị quyết tại Hội đồng Bảo an, Hội đồng Nhân quyền và Đại hội đồng Liên hợp quốc.

Liên hợp quốc đang đứng trước những thách thức chưa từng có và sức ép phải cải tổ. Tiến trình cải tổ Liên hợp quốc hiện nay vẫn gặp nhiều khó khăn và còn phải được thảo luận kỹ lưỡng giữa các quốc gia thành viên. Tuy nhiên, những biện pháp tối ưu hóa hoạt động, tiết kiệm chi phí của Ban Thư ký và các tổ chức chuyên môn Liên hợp quốc đã bước đầu được triển khai và chắc chắn nhiều biện pháp nhằm tinh giản bộ máy, tối ưu hóa hoạt động sẽ được thúc đẩy trong thời gian tới. Cải tổ chính là cơ hội để Liên hợp quốc thính ứng và tái định vị trong tình hình mới. Trong bối cảnh đó, Việt Nam chắc chắn sẽ hợp tác chặt chẽ với các nước thành viên để đóng góp vào quá trình cải tổ Liên hợp quốc, trong đó có sáng kiến UN80 của Tổng thư ký Liên hợp quốc.

Bước vào một giai đoạn phát triển mới, Liên hợp quốc sẽ tiếp tục là diễn đàn quan trọng trong triển khai chính sách đối ngoại của Việt Nam. Liên hợp quốc sẽ tiếp tục giúp Việt Nam huy động những ý tưởng, nguồn lực cần thiết phục vụ công cuộc phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Đồng thời, với thế và lực ngày càng gia tăng, Việt Nam cũng có khả năng để đóng góp thiết thực vào các cơ chế, cơ quan Liên hợp quốc. Việt Nam sẽ tiếp tục ủng hộ chủ nghĩa đa phương, với vai trò trung tâm của Liên hợp quốc, tích cực đóng góp xây dựng, định hình các thể chế đa phương minh bạch, công bằng, dân chủ, bền vững, đồng thời, khai thác, phát huy tối đa lợi ích mà hợp tác đa phương và hợp tác với Liên hợp quốc mang lại, bảo đảm lợi ích quốc gia - dân tộc, đồng thời tích cực đóng góp vào việc giải quyết các vấn đề chung của khu vực và toàn cầu./.

-----------------------

Tài liệu tham khảo

[1]. Alynna Lyon, Kendal Stiles, Alistair Edgar, Kurt Mills và Peter Romaniuk, “The 75th Anniversary of the United Nations”, trong Global Governance 26(2), ngày 11/6/2020.

[2]. Council of Foreign Relations, “The Role of the UN Secretary-General”, Council of Foreign Relations (2019). Truy cập đường dẫn ngày 1/5/2020: https://cfr.org/backgrounder/role-un-secretary-general

[3]. Hiến chương Liên hợp quốc, http://www.un.org/en/charter-united-nations/

[4]. Sáng kiến Cải tổ UN80 tại website của Liên hợp quốc https://www.un.org/un80-initiative/en

[5] Tổng thư ký phát biểu trong cuộc gặp với Thủ tướng Phạm Minh Chính bên lề Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 44-45 tại Vientiane, Lào ngày 11/10/2024.

[6] Báo cáo của Tổng Thư ký Liên hợp quốc tại website của Liên hợp quốc https://www.un.org/un80-initiative/en/report-mandate-implementation-review

[7] https://www.un.org/un80-initiative/en

[8] Việt Nam đã triển khai nhiệm vụ gìn giữ hòa bình tại Phái bộ UNMISS ở Nam Sudan, Phái bộ MINUSCA ở Cộng hòa Trung Phi, Phái bộ UNISFA ở khu vực Abyei (tranh chấp giữa Sudan và Nam Sudan).

[9]Thông tin tại trang web của Nhà Trắng tại https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/2025/02/withdrawing-the-united-states-from-and-ending-funding-to-certain-united-nations-organizations-and-reviewing-united-states-support-to-all-international-organizations/

Và báo cáo của CSIS tại https://www.csis.org/analysis/what-happening-us-humanitarian-assistance-will-united-states-continue-save-lives#:~:text=Most%20recently%2C%20the%20Supreme%20Court,confusion%20exists%20about%20its%20directives.

[9] Alynna Lyon, Kendal Stiles, Alistair Edgar, Kurt Mills và Peter Romaniuk, “The 75th Anniversary of the United Nations”, trong Global Governance 26(2), ngày 11/6/2020.

[10] Thông tin cơ bản trên trang chính thức của Cao uỷ Nhân quyền Liên hợp quốc, truy cập ngày 28/4/2025: https://www.ohchr.org/en/special-procedures-human-rights-council

[11] Nghị quyết 5/1 của Hội đồng Nhân quyền, https://ap.ohchr.org/documents/dpage_e.aspx?si=a/hrc/res/5/1